Interaktywne wystawy dla rodzin
ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Rodzice w przestrzeniach interaktywnych wystaw dla rodzin.
Ostatnio pisałem o edukacji rodzinnej w muzeach. Podkreślałem jej znaczenie dla dorosłych. Zwróciłem także uwagę na rolę rozmowy podczas zwiedzania muzeów z dziećmi i na narzędzia, które mogą ją usprawnić. Edukacja rodzinna jest jednak na tyle szerokim zagadnieniem, że postanowiłem pozostać w jej kręgu. Tym razem, jak zdradza tytuł, skupię się na interaktywnych wystawach dla rodzin. Mam na myśli wydzieloną odrębną galerię lub przestrzeń, w której rodzice lub opiekunowie wspólnie z dziećmi mogą brać udział w dedykowanych im aktywnościach. „Interaktywność" w ich przypadku oznacza stworzenie zwiedzającym możliwości dotykania i manipulowania oraz angażowania się w eksploracyjne i kreatywne doświadczenie. Są one zaaranżowane i wyposażone w sposób, który pozwala na partycypację w prezentowanych doświadczeniach, zadaniach i zajęciach, ułatwiając konwersacje, współpracę oraz uczenie się zarówno dzieci jak i rodziców. Multimedia lub urządzenia i technologie cyfrowe mogą, ale nie muszą być w nich wykorzystywane. Wystawy interaktywne to charakterystyczny dla muzeów oraz centrów nauki format edukacji międzypokoleniowej. W Polsce jest co prawda zdecydowanie mniej popularny w porównaniu do Niemiec, Szwecji, Danii, Wielkiej Brytanii, Holandii, czy w szczególności Stanów Zjednoczonych. Ale, również, w naszym kraju takie wystawy spotkamy, między innymi w Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Śląskim w Katowicach czy Muzeum Narodowym w Warszawie.
W muzeach, którym szczególnie zależy na budowaniu lub wzmacnianiu relacji z rodzinami interaktywne wystawy spotykane są często. Stanowią jedną ze strategii angażujących familijnych użytkowników muzeów. Niemniej w stosunku do powszechnie stosowanych programów i działań w rodzaju dni lub festiwali rodzinnych, warsztatów międzypokoleniowych, zwiedzania (w towarzystwie edukatorów jak i z wykorzystaniem audioprzewodników ze ścieżkami dla rodzin), dedykowanych opisów eksponatów oraz oferowanych rekwizytów ułatwiających odbiór wystaw, ekspozycje interaktywne są najdroższe i wymagają znacznie większego nakładu pracy. Trzeba mi poświecić też dużo więcej powierzchni, co nierzadko jest wyzwaniem najpoważniejszym, ponieważ zazwyczaj oznacza konieczność zrezygnowania z pokazywania jakiejś części zbiorów muzeum.
Dlaczego więc muzea decydują się je tworzyć? Jaki jest ich walor edukacyjny? Jakie znaczenie mają dla rodziców? Jaką rolę dorośli pełnią w galeriach interaktywnych? Wreszcie na co trzeba zwrócić uwagę, kiedy planuje się stworzenie interaktywnej wystawy dla rodzin?
Po co muzeom interaktywne wystawy dla rodzin?
W pierwszej dekadzie XXI wieku zauważalna była tendencja do tworzenia coraz większej liczby interaktywnych wystaw dla rodzin. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wśród muzeów sztuki wykazały, że 60% z nich posiadało tego rodzaju ekspozycję. Zdecydowana większość, bo aż 80%, powstała po 1999 roku. Rosnącą popularność wynikała z zadomowienia w muzeach założeń „edukacji ustawicznej” oraz „edukacji wolnego wyboru”, charakteryzujących XXI-wieczne „uczące się społeczeństwa”. Współczesne społeczeństwa w dużej mierze uczą się według reguły 24/7/52/80+, to znaczy całą dobę, w każdy dzień tygodnia, przez okrągły rok, do późnej starości. Przez większą część życia nauka polega na wolnym wyborze podyktowanym przez indywidualne potrzeby i zainteresowania. Wolny wybór pozwala na zaangażowanie, dzięki czemu można dowiedzieć się więcej o tym, co jest przydatne, interesujące i przekonywujące dla osoby uczącej się. Założenia te stanowią podstawę edukacji rodzinnej w muzeach w szczególności tych jej form, które polegają na interakcjach i rozmowie, pozwalających na wzmacnianie tożsamości poprzez dzielenie się doświadczeniami, umiejętnościami, kompetencjami i wiedzą. One także stały za rozwojem interaktywnych galerii, chociaż ich korzenie w muzealnictwie sięgają aż do wieku dziewiętnastego, kiedy powstawały pierwsze ekspozycje dedykowane młodym ludziom przychodzącym do muzeów z opiekunami.
Poza ogólnymi założeniami edukacyjnymi rosnąca popularność wystaw interaktywnych ma również swoje bardziej praktyczne przyczyny. Przez rodziców galerie interaktywne postrzegane są jako miejsca fizycznie i psychicznie bezpieczne, w których dzieci mogą swobodnie eksplorować i odkrywać, angażować się w kreatywne zabawy wspólnie z innymi dziećmi lub niezależnie od nich. Poza tym, odgrywają też rolę swoistego rodzaju multisensorycznej „kotwicy”, która pozwala na „zacumowanie” w muzeum na dłużej oraz na powtórne odwiedziny. Wobec czego aspekt ten ma szczególny walor dla muzeów, którym zazwyczaj zależy na budowaniu stałej grupy odbiorców, korzystających z ich oferty regularnie. Wysiłek, który wkładają muzea w przygotowanie i utrzymanie galerii interaktywnych, stanowi więc, z jednej strony wyraz założeń edukacyjnych, z drugiej podyktowany jest koniecznością budowania mostów pomiędzy istniejącymi, jak i nowymi odbiorcami w tym najmłodszymi, którzy w przyszłości mogą należeć do stałej grupy użytkowników muzeów.
Rodzice w interaktywnej galerii
Z kolei z punktu widzenia dorosłych galerie interaktywne pozwalają na chwilę wytchnienia od funkcji nauczyciela, animatora czy przewodnika, który zazwyczaj pełnią, kiedy zwiedzają muzea z dziećmi. Rodzice korzystają z tego, że „nauczanie” i „oprowadzanie” są już „na miejscu” w postaci odpowiednio zaaranżowanej przestrzeni, eksponatów i zadań. Mają, więc, możliwość wspólnie z dziećmi angażować się w nieformalne uczenie i doświadczać uczucia ciekawości, zachwytu, kreatywności i dobrej zabawy, które charakteryzują zwiedzanie wystaw interaktywnych przez dzieci. Nie oznacza to jednak, że nie mają do odegrania innych ról. Przeciwnie. Przestrzenie interaktywne pozwalają natomiast poszerzyć ich spektrum. Rodzice mogą więc pełnić fukncję opiekuna/ki, obserwującego/j dziecko, umożliwiając mu swobodną eksplorację. Wspierać bez ingerowania lub pomagać na tyle ile potrzeba. Inicjować działania po to, by następnie oddać inicjatywę w ręce dziecka. Asystować przy zadaniach, które dziecko realizuje samodzielnie lub być jego równorzędnym/ą partnerem/ką. Wreszcie dorośli mogą być liderami, którzy kierują przebiegiem zajęć lub demonstratorami, gdy dzieci jedynie obserwują, co robi za nich rodzic. Rolę „lidera” i „demonstratora” odgrywają najczęściej dorośli, którzy nie mogą wyjść z butów „nauczyciela” czy „przewodnika”.
Skala relacji rodzica z dzieckiem w galerii interaktywnej jest więc rozpięta. Rola, którą przyjmuje osoba dorosła, zazwyczaj wynika z realizowanej strategii wsparcia. Jedni rodzice chcą pomóc bezpośrednio w rozwiązywaniu problemów i zrozumieniu elementów wystawy. Inni pozwalają na samodzielne odkrywanie i udzielają pomocy tylko wtedy, gdy dziecko o to prosi. Role i podejścia stosowane przez rodziców mogą się również zmieniać w ciągu jednej i tej samej wizyty w interaktywnej galerii.
Podstawowe zasady
Strategie edukacyjne galerii interaktywnych powinny być ugruntowane w podstawach projektowania i programowania wystaw dla rodzin. Jedne z popularniejszych zostały zdefiniowane w Stanach Zjednoczonych przez Philadelphia-Camden Informal Science Education Collaborative (PISEC) w latach 90. dwudziestego wieku w ramach projektu badawczego określającego charakterystycznych cech eksponatów przyjaznych rodzinie w nieformalnych środowiskach nauczania przedmiotów ścisłych. Zgodnie z nimi, interaktywne eksponaty i zadania angażujące dla rodzin i użytkowników w różnym wieku powinny być projektowane tak, aby były wielostanowiskowe (dostępne jednocześnie przez więcej niż jedną osobę), wielostronne (pozwalające na zgromadzenie się wokół nich), modalne (oferujące różne sposoby interakcji z treścią), zachęcające do rozmowy, otwarte na różne rezultaty działań, oryginalne, istotne, dostępne i pozwalające na dobrą zabawę. Projektowanie przestrzeni i eksponatów z uwzględnieniem tych zasad daje ważne korzyści rodzinom i instytucjom, które budują programy dla rodzin stosując format wystawy interaktywnej. Zasady te nie ograniczają się zresztą wyłączenie do centrów nauki czy muzeów techniki związanych z przedmiotami ścisłymi, lecz są można je odnaleźć w interaktywnych galeriach rodzinnych w muzeach sztuki.
Chociaż przestrzenie i eksponaty interaktywne w muzeach mogą zostać z powodzeniem wykorzystane w edukacji rodzinnej, w środowiskach muzealnych pojawiają się ostatnio wątpliwości co do potrzeby tworzenia interaktywnych galerii dla rodzin. Nierzadkie są opinie, że stanowią tylko miły dodatek do innego rodzaju oferty, która również pozwala rodzinom czuć się dobrze i uczyć się w muzeach. Nakłady ponoszone na ich przygotowania a następnie utrzymanie, wydają się czasami nieuzasadnione. Przykład stanowi Manchester Art Gallery, która kilka lat temu zrezygnowała z Clore Interactive Gallery, bardzo udanej realizacji wystawy dedykowanej rodzinom. Niemniej doświadczenia oferowane przez wystawy interaktywne w szczególności w obszarze budowania relacji między dziećmi i rodzicami są wyjątkowe i trudne do osiągnięcia poprzez inne formy edukacji międzypokoleniowej. Dlatego warto wspierać i rozwijać, jeśli nie same wystawy, to przynajmniej eksponaty interaktywne na tradycyjnych wystawach muzealnych.
W artykule wykorzystałem materiały zgromadzone w trakcie realizacji projektu Niezbędnik twórców wystaw muzealnych.
Zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
dr Marcin Szeląg – historyk sztuki, edukator muzealny i kurator, adiunkt na Wydziale Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu. Ambasador EPALE.
Interesujesz się edukacją kulturową dorosłych? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form w obszarze edukacji muzealnej?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Edukacja muzealna wobec kultury strachu
Technologia wspierająca edukację muzealną
Planowanie interpretacji w muzeum
Źródła:
From Content to Play: Family-Oriented Interactive Spaces in Art and History Museums, June 4–5, 2005, https://www.getty.edu/education/museum_educators/content_play.html, dostęp 30.06.2022
Family Learning in Interactive Galleries, https://artmuseumfamilyspaces.org, dostęp 30.06.2022
Engage Families, https://engagefamilies.org, dostęp 30.06.2022
Julia Forbes and Marianna Adams, Family Interactive Spaces: Are They Necessary or Just Nice?, https://www.aam-us.org/2022/05/27/family-interactive-spaces-are-they-ne…, dostęp 30.06.2022
badania w Koperniku
Podobną tematyką zajmowałam się klika lat temu, pisząc pracę o konstrukcji wystaw w Centrum Nauki Kopernik. Tam zwracałam uwagę na strategię postępowania nauczycieli. Polecam pasjonatom tematu ;) https://www.academia.edu/16119555/Centrum_Nauki_Kopernik_interaktywny_p…