ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Czas Covidu spowodował, że z przestrzeni sal szkoleniowych przenieśliśmy się w przestrzeń wirtualną. Proces uczenia, w pierwszej kolejności, zaczął kojarzyć się głównie z osobami siedzącymi przy swoich laptopach i poprzez różne komunikatory korzystających z wykładów, wykonując zadania on-line. Dopiero druga połowa roku przyniosła powrót do przestrzeni edukacyjnych w przestrzeni realnej, umożliwiającej pracę grupową i bezpośredni kontakt między ludźmi.

Artykuły mogą powstawać albo z inspiracji albo różnych emocji, albo też z własnych przemyśleń i doświadczeń. Ten tekst łączy wszystkie te powody. Do napisania tego artykułu zainspirował mnie jeden z naszych zaprzyjaźnionych trenerów – Arek Bednarski, zamieszczając po szkoleniu komenatrz na mediach społecznościowych. W treści komentarza zadał pytanie do trenerów i wykładowców: w jakich salach woleliby szkolić czy w ilabie, czy w tradycyjnych? Komentarz był opatrzony zdjęciem porównującym salę tradycyjną do kreatywnej przestrzeni ilab PLUS. Ożywiona dyskusja na linkedln,  kilkadziesiąt komentarzy, a przede wszystkim te bardziej krytycznie nastawione do kreatywnych przestrzeni zachęciły mnie do przygotowania materiału opartego na naukowych dowodach.

Przestrzenie kreatywne wspierające pracę grupową stają się coraz popularniejsze i rośnie ich wartość dla edukacji.  Aby poznać bliżej to zagadnienie warto pogłębić konkretne tematy i przeanalizować badania naukowe dot. efektywności pracy w środowisku ilabowym.

I-Lab to z założenia laboratorium innowacji, środowisko edukacyjne dedykowane pracy zespołowej. Składa się na nie inspirujące miejsce, innowacyjnie rozwiązana przestrzeń sprzyjająca twórczemu myśleniu i rozwiązywaniu problemów, inteligentna technologia i określone techniki moderowania. Metoda pracy i-Laba opiera się bowiem na wpływie otoczenia, atmosfery odbieranej wieloma zmysłami, metodach moderacji oraz wykorzystania sprzętu technicznego przeznaczonego dla tej metody. Celem iLaba jest wspomaganie uczestników procesu edukacyjnego, wyzwalanie ich kreatywności, ułatwienie dostępu do informacji oraz uwzględnianie założeń ergonomii w komunikacji z oprogramowaniem i innymi użytkownikami. Znajomość technologii iLab poszerzy przestrzeń pracy szkoleniowej o złożone formy aktywności, co umożliwi podejmowanie się trudniejszych i bardziej wymagających tematów szkoleniowych. Trener iLab zna mechanizmy edukacyjne związane z uczeniem nielinearnym i możliwością swobodnego manipulowania przestrzenią fizyczną w czasie zajęć.

Przestrzeń wpływa na to, w jaki sposób będziemy się uczyć i jak skutecznie będziemy chłonąć wiedzę. Opisując koncepcję ilaba warto przytoczyć  punkt widzenia David D. Thornburg (2004), amerykańskiego badacza i futurysty, autora książki „Ogniska w cyberprzestrzeni”. Do rozmyślań o przestrzeni edukacyjnej skłonił go rozwój technologiczny – zaczął zastanawiać się, jak mogłaby wyglądać szkoła przyszłości, jako miejsce sprzyjające uczeniu się. Thornburg wyodrębnił pewne przestrzenie, które powinny istnieć obok siebie, abyśmy mogli się uczyć. Opisał te ogniska czerpiąc z antropologii i zastanawiając się nad pierwotnymi procesami uczenia się człowieka. Wyodrębnione przez niego ogniska to: WODOPÓJ – miejsce spotkań różnorodności (różnych osób, ale i poglądów). JASKINIA – tutaj możemy odpocząć od hałasu, innych uczestników szkolenia, przemyśleć różne rzeczy, zastanowić się i po prostu odpocząć w samotności. OGNISKO – miejsce wspólnych spotkań, rozmów, dyskusji, wymiany myśli.

Planowanie przestrzeni zawsze zaczynamy od pytania Po, co? W jakim celu chcę tworzyć nowe kreatywne środowisko uczenia się? Zgodnie z założeniami metodologii, to właśnie cele są punktem wyjścia do  działań projektowych. Należy pamiętać, aby do procesu identyfikacji celów, opisaniu przyszłych funkcjonalności włączyć przyszłych użytkowników przestrzeni i uczestników procesów edukacyjnych. Kiedy już znamy odpowiedź na kluczowe pytanie,  wówczas warto zastanowić się, jak to zrobić.

I tu wsparcia mogą udzielić nam wybitni fachowcy, eksperci z różnych dziedzin łączących psychologię, architekturę, biznes, socjologię i pedagogikę. Ograniczenia artykułu pisanego na potrzeby edukacyjnego bloga pozwalają tylko odnieść się do wybranych inspiracji i przykładów. Sens dokonanych odkryć, postawione pytania, ale także odpowiedzi mogą służyć szerszej refleksji nad rolą miejsc prowadzenia edukacji i ich wyróżniających cech.  

W 2014 roku władze Manchesteru zwróciły się do profesor architektury na Uniwersytecie Salforda Petera Barrett’a, aby zbadał, jakie sale sprzyjają procesowi edukacji, a jakie w tym przeszkadzają. Przeprowadzony eksperyment - HEAD (skrót od ang. Holistic Evidence and Design) był największym badaniem tego typu na świecie. Wypływające z niego wnioski były istotne nie tylko dla projektowania przestrzeni szkolnych, ale mają nadal newralgiczne znaczenie dla kształtowania innych środowisk edukacyjnych, włączając w to także edukację osób dorosłych.  W swoim raporcie „Clever Classrooms” Peter Barett wyróżnia trzy cechy: naturalność, indywidualizacja oraz właściwy poziom stymulacji umysłowej. Na naturalność wpływają czynniki środowiskowe takie jak: światło, temperatura, akustyka i naturalne środowisko. Te czynniki prawie w 50% decydują o absorbcji informacji.

Zacznijmy od światła. Uczeniu się sprzyja światło słoneczne. Ono wpływa na nasz stan zdrowia oraz oddziałuje na naszą produktywność. Tych pozytywnych skutków jest wiele: poprawa naszego nastroju, zmniejszenie zmęczenia oczu, zmniejszenie odczucia przemęczenia, a także większa motywacja do działania. Chociaż światło dzienne powinno być głównym źródłem oświetlenia, to jednak należy pamiętać o uzupełniającym charakterze sztucznego oświetlenia, które będzie szczególnie niezbędne w późno popołudniowych i wieczornych porach dnia. Aspekt oświetlenia szczegółowo opisał ekspert edukacyjny Jesus Duarte w zbiorowej publikacji Learning in 21st Century Schools: Toward School Buildings That Promote Learning Ensure Safety, and Protect the Environment. Problem temperatury przebadał zespół ekonomistów Jisung Park, David Albuoy i Melissa Dell. Ich artykuł z 2020 zamieszczony w American Economic Journal: Economic Policy, Heat and Learning, opisuje negatywne skutki zbyt wysokiej temperatury, przekraczającej 21 stopni. Przewyższająca dopuszczalną wysokość temperatura negatywnie wpływa na funkcje poznawcze i procesy decyzyjne. Trzeci czynnik ważny w projektowaniu to akustyka. Bez tego nie będzie dobrej komunikacji między uczącym, a uczącymi się. Zła akustyka skutkuje zbyt długim pogłosem. Pogłos jest efektem odbijania fal dźwiękowych od przegród ograniczających dane wnętrze. Jeżeli w Sali szkoleniowej nie ma żadnych dźwiękochłonnych powierzchni, to dźwięk będzie się odbijał i upłynie dużo czasu, zanim wygaśnie. W efekcie dźwięk docierający do odbiorcy będzie zakłócony, a słowa słabo zrozumiałe. Właściwe parametry akustyczne przestrzeni edukacyjnej zostały opisane przez David Pelegrin-Garcia z Katolickiego Uniwersytetu w Leuven w Belgii oraz Jonasa Brunskoga z Uniwersytetu Technicznego w Lyngby w Danii. Warto zapoznać się z ich opublikowanym wystąpieniem z Europejskiej Konferencji Kontrolowania Hałasu w Pradze „Classroom acoustics design guidelines based on the optimization of speaker conditions”. Czwarty czynnik to otoczenie naturalne. Rośliny w bezpośredniej bliskości, a także zielona wewnętrzna ściana z jednej strony, z drugiej duże okna, czasem biegnące nawet od podłogi tworzą bliskość z otaczającą naturą. Mają one wpływ bowiem zmniejszają stres, ograniczają odczuwanie niepokoju, obniżają ciśnienie krwi, pobudzają aktywność fizyczną i jednocześnie zwiększają zdolności poznawcze.  Według najnowszych badań zespołu naukowców holenderskich pod kierownictwem Nicola van den Bogerda z Uniwersytetu w Amsterdamie opublikowanych w listopadzie 2020 w „Health&Place” przyroda może mieć także wpływ na efekty uczenia, ale ze względu na niewielkie materiały badawcze są to na razie hipotezy.

Wracając do badań Baretta drugi kluczowy obszar to odniesienie do indywidualnych potrzeb. Tutaj zostały wyróżnione trzy czynniki: elastyczność, poczucie własności oraz łączność. Każdy z nich wymaga bardzo krótkiego omówienia. Pierwszy daje możliwość szybkich mobilnych zmian zagospodarowania przestrzeni dostosowując ją albo do prezentacji albo pracy grupowej. Zgodnie z drugim uczący wpływa na kształtowanie swojej najbliższej przestrzeni i ją zagospodarowuje, dostosowując do swoich własnych, zindywidualizowanych potrzeb. Trzeci dotyczy wprowadzania do przestrzeni różnych elementów łączących i umożliwiających pracę w kręgu np. zaokrąglone ławy.

Możliwość zagospodarowywania własnej przestrzeni, zgodnie z tymi wymienionymi elementami daje efekt w postaci 16% lepszych rezultatów uczenia się. 

Przestrzeń, która uwzględnia wszystkie te czynniki będzie działała uspokajająco i jednocześnie inspirująco. Nieuwzględnienie, któregoś z tych czynników może wpływać na słabsze skupienie, a nawet tworzyć wrażenie przytłoczenia.

Profesor psychologii w School of Environmental Studies na University of Victoria w Kanadzie Robert Gifford w swojej najważniejszej publikacji „Environmental Psychology: Principles and Practice” zwrócił uwagę na elementy związane z wnętrzem, a bezpośrednio wpływające na relację między człowiekiem a otoczeniem. Wg niego fizyczne elementy przestrzeni, takie jak wymiary,  wyposażenie, ustawienie mebli odgrywają bardzo ważną rolę w procesie uczenia się. Zmienne behawioralne i psychologiczne przekładają się na efekty uczenia i wpływają na komunikację między nauczycielem, a uczniami.  

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na to, co w odniesieniu do przestrzeni stymuluje kreatywność uczestników, wpływa na potrzebę odkrywania i krytyczne myślenie. Susan Winchip, projektantka przestrzeni edukacyjnych wykazała, że zróżnicowanie w jednym pomieszczeniu  wysokości, kolorystyki, tekstury ścian pobudza zmysły, ale może także rozpraszać. Dlatego też w projektowaniu przestrzeni edukacyjnych liczy się zachowanie równowagi i zdroworozsądkowych proporcji między estetyką, a funkcjonalnością, pomiędzy wypełnieniem przestrzeni, a pozostawianiem miejsca dla otwartej komunikacji. Wśród tak wielu opisanych i wzmiankowanych czynników nie może zabraknąć koloru. W tym artykule nie zajmiemy się zróżnicowaniem kolorów i ich roli, ale tylko jednym wyjątkowym  aspektem zbadanym przez Tanje Keller i Matthiasa Grimma. W rozdziale publikacji Knowledge and Information uczeni z Bavarii  opisują wpływ kolorystyki na szybszy dostęp do informacji. Uczestnicy procesu uczenia się mogą łatwiej organizować swoją pracę i łatwiej zapamiętują.  

Podsumowaniem dyskusji o przestrzeni edukacyjnej mogą być słowa Kendry Grant – edukatora, nauczyciela, menadżera edukacyjnego: „Kiedy mówimy słowo „klasa”, przychodzi nam na myśl przestrzeń fizyczna. Jednak poza estetyką lub wyglądem, sposób projektowania tej przestrzeni może wpłynąć na naukę i sprawić, że Twoja klasa będzie mniej lub bardziej włączająca. Kiedy dodasz ostatni składnik — uczniów — i wszystkie ich różne potrzeby, zainteresowania i pochodzenie, środowisko uczenia się wykracza poza fizyczne, a nawet poznawcze. Środowisko w klasie jest często nazywane „trzecim nauczycielem”, a jego wpływ i wpływ na uczenie się jest nie do przecenienia. Każdy element fizyczny, społeczny, poznawczy i emocjonalny może mieć pozytywny lub negatywny wpływ na wszystkich, łącznie z prowadzącym proces edukacyjny.

Ten proces kształtowania przestrzeni staje się coraz trudniejszy bo teraz musimy się uczyć dostosowywać to, co rzeczywiste zarówno do potrzeb uczestników bezpośrednio przebywających w Sali szkoleniowej, jak i obecnych w przestrzeni wirtualnej.  A my dalej, jako firma Eurokreator będziemy poszukiwać rozwiązania, zgodnego z potrzebami odbiorców.

Rafał Kunaszyk – ekspert ds. edukacji, rynku pracy, trener i doradca zarządzania, współwłaściciel firm rodzinnych Eurokreator sc i Eurokreator T&C, członek Zarządu Stowarzyszenia Inicjatywa Firm Rodzinnych, członek Rady Fundatorów. Obecnie jest ekspertem ds. Edukacji, ZSK i Dyrektorem Programowym Forum Inteligentnego Rozwoju. Ambasador EPALE.

Zobacz także:

Nanocząsteczki kompetencyjne – ewolucja czy rewolucja w świecie edukacji?

Edukacja po nowe, odpowiedzialne życie

Adma – zmieniamy przemysł na lepsze

Uprzejmie donoszę!!