ok. 9 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Termin fablab to skrót od Fabrication Laboratory – cyfrowego laboratorium czy warsztatu, w którym dzięki cyfrowo sterowanym urządzeniom (jak drukarki 3D, frezarki czy plotery laserowe) można przekształcić swoje pomysły w prototypy czy wręcz gotowe produkty.

Zgodnie z definicją The Fab Charter (http://fab.cba.mit.edu/about/charter/) fablaby to: „globalna sieć lokalnych laboratoriów, umożliwiająca tworzenie innowacji dzięki zapewnieniu dostępu do narzędzi cyfrowej produkcji. Fablaby funkcjonują jako zasoby społeczności (community resources), oferując zarówno otwarty dostęp dla pojedynczych osób, jak i schemat dostępu do określonych programów nauczania”.

Koncepcja fablabów narodziła się na jednej z najważniejszych amerykańskich uczelni technicznych – MIT (Massachusetts Institute of Technology). Pomysłodawcą tej koncepcji był profesor Neil Gershenfeld, szef Centrum Bitów i Atomów w MIT, który na tejże uczelni uruchomił w 1998 roku kurs „Jak zrobić (niemal) wszystko”, a którego dziś traktuje się jako pomysłodawcę pierwszego fablabu i aktywnego propagatora tej idei. Profesor Gershenfeld zaproponował swoistą rewolucję w projektowaniu i produkowaniu: na wspomniany kurs mógł się zapisać każdy student uczelni, niezależnie od studiowanego przez siebie kierunku. Tym samym grupa składała się z osób o różnych umiejętnościach. Grupa ta pracowała w świetnie wyposażonej pracowni: miała do swojej dyspozycji komputery, wycinarkę laserową, drukarkę 3D oraz zestaw podzespołów elektronicznych. Ale liczył się przede wszystkim pomysł, a wspomniane narzędzia miały jedynie służyć jego realizacji. Kiedy idea fablabu zadziałała na prestiżowej amerykańskiej uczelni, Neil Gershenfeld postanowił sprawdzić jej skuteczność w terenie.

Pomysł był prosty: zapewnić odpowiednie otoczenie, umiejętności, zaawansowane materiały i technologie, aby tanio i szybko tworzyć rzeczy w dowolnym miejscu na świecie oraz udostępnić taką przestrzeń lokalnie – przedsiębiorcom, studentom, artystom, małym firmom, a w praktyce każdemu, kto chciał stworzyć coś nowego. Cel: pobudzenie innowacyjności, kreatywności i przedsiębiorczości. Koncepcja fablabów silnie opiera się więc na idei DIY (zrób to sam), a także na ruchu makerów/majsterkowiczów.

Obecnie światowa sieć fablabów to otwarta twórcza społeczność makerów, artystów, naukowców, inżynierów, pedagogów, studentów, amatorów, profesjonalistów w każdym wieku, funkcjonująca w postaci ok. 1,7 tysiąca fablabów w ponad 100 krajach. Od małych warsztatów stricte społecznościowych po zaawansowane ośrodki badawcze, fablaby mają wspólny cel, jakim jest demokratyzacja dostępu do narzędzi technicznej innowacji.

Warto przy tym zauważyć, że oficjalnie fablabem nazywane są miejsca, które są zgodne z tzw. The Fab Chart i znajdują się w sieci Fablab Network (obecność w niej nakłada m.in. obowiązek posiadania określonego wyposażenia, ale i ułatwia dzielenie się wiedzą, wymianę osób i projektów). Na świecie funkcjonują też jednak przestrzenie o innych nazwach, a spełniające podobne funkcje – makerspace’y, hackerspace’y, pracownie wytwórcze czy medialaby.

U podłoża idei fablabów leży dążenie do demokratyzacji wytwarzania i upowszechniania technologii. W podstawowych założeniach to przestrzenie fizyczne, ale także społeczności internetowe. Opierając się na ogólnej pedagogice i podejściu do tworzenia, często określanym jako „majsterkowanie”, zapewniają swoim użytkownikom zasoby, zarówno ludzkie, jak i technologiczne, wiedzę kolektywną oraz narzędzia high- i low-tech. Metodyka uczenia się w fablabach opiera się na aktywnym uczestnictwie, dzieleniu się wiedzą, ceni opiekę mentora/trenera i współpracę osób o różnych umiejętnościach i kompetencjach. Opiera się również na etosie kultury DIY – zrób to sam, na ciekawości twórców, na próbach i błędach. Jest to de facto zarówno podejście „zrób to sam” (do-it-yourself), jak i „zrób to z innymi” (do-it-with-others) oraz uczenie się przez działanie (make-to-learn). Znacznie większy nacisk kładzie się na uczenie się od siebie nawzajem i spontaniczną inspirację niż na konkretne podejście dydaktyczne.

Fablaby to także platformy do nauki i innowacji: miejsce do zabawy, tworzenia, uczenia się, wymyślania. Działają na rzecz demokratyzacji dostępu do technologii, oferując akces do współdzielonej infrastruktury, narzędzi cyfrowej produkcji, a także do społeczności praktyków. Zwykle wyposażone są w  narzędzia  stolarskie  i  elektryczne,  drukarki  3D,  sterowane  komputerowo obrabiarki (CNC), elektronikę (np. platformy Arduino i mikrokomputery Raspberry Pi), komputery i narzędzia programistyczne, wspierane przez oprogramowanie open source, a ich działalność obejmuje m.in. rzemiosło tekstylne, elektronikę, zaawansowaną robotykę czy tradycyjną obróbkę drewna. Fablaby oferują zarówno uczestnictwo w usystematyzowanych kursach, jak i dają możliwość samodzielnego majsterkowania.

Takie przestrzenie dają więc otwarty dostęp do maszyn i narzędzi, ale i do wiedzy oraz doświadczeń innych osób. Umożliwiają tworzenie innowacji, ale i np. naprawę zepsutych urządzeń domowych. Tym samym odpowiadają na potrzeby osób o różnych kompetencjach, umiejętnościach czy zasobach materialnych. Podstawowym celem jest bowiem realizacja własnych pomysłów i rozwój pasji, a także radość z uczenia się. Dzięki idei współdzielenia fablaby są miejscami ogólnodostępnymi i (zwykle) niekomercyjnymi. Sprzyjają tym samym walce z wykluczeniem technologicznym i cyfrowym, wspierają także oddolne inicjatywy oraz zaangażowanie i współpracę społeczności lokalnych.

Chociaż fablaby koncentrują się na innowacjach, prototypowaniu i produkcji, są przede wszystkim prawdziwymi społecznościami praktyków, wspierającymi uczenie się nowych umiejętności i zdolności w oparciu o zainteresowania indywidualnych użytkowników, uczenie się poprzez doświadczenie, wyrażanie siebie i kreatywność. Stosując podejście polegające na uczeniu się przez działanie (make-to-learn), dają użytkownikom akces do wcześniej niedostępnych narzędzi i umiejętności, które są niezbędne do odniesienia sukcesu w gospodarce XXI wieku. Podnoszą tym samym ogólny poziom kultury technicznej społeczeństw. Fablaby jako środowiska uczenia się osób dorosłych wspierają rozwój kompetencji kluczowych, m.in. kompetencji matematycznych i naukowo-technicznych, kompetencji informatycznych, umiejętności uczenia się, inicjatywności i przedsiębiorczości. To środowiska rzeczywistej współpracy i współdziałania, nastawione na demokratyczne podejście do edukacji, z naciskiem na uczenie się przez bezpośrednie doświadczenie, wspólne projekty, majsterkowanie i innowacyjność. Fablaby tym samym proponują nowy model edukacji i uczenia się, rozszerzają działalność edukacyjną poza ramy tradycyjnego systemu szkolnictwa, integrują środowiska osób twórczych, tworząc lokalne wspólnoty i lokalne środowiska uczenia się.

Liczba fablabów znacząco wzrosła w ciągu ostatniej dekady. Obecnie większość dużych miast w Europie ma co najmniej jedną przestrzeń poświęconą cyfrowej fabrykacji i nowym technologiom. Jednak ich formy prawne, sposoby działania i grupy docelowe różnią się znacznie w różnych krajach europejskich. W niektórych krajach fablaby funkcjonują zwykle na uniwersytetach czy w parkach technologicznych, w innych przybierają formę organizacji pozarządowych czy pracowni szkolnych. Coraz częściej tego typu warsztaty powstają również w instytucjach kultury (domy kultury, biblioteki).

Te różnice w sposobach działalności oraz w oferowanych różnych formach uczenia się są przedmiotem rozważań w projekcie Partnerstw Strategicznych w obszarze edukacji dorosłych „FABLABs – new technologies in adult education”. Projekt, koordynowany przez Warsztaty Kultury w Lublinie, skupia fablaby z różnych europejskich krajów (Finlandia, Francja, Islandia, Polska, Portugalia), prezentujące nie tylko różne formy prawne, ale i różne sposoby organizacji uczenia się oraz różne zasady współdziałania ze społecznościami lokalnymi. Głównym celem projektu jest wymiana dobrych praktyk w zakresie metod nauczania wykorzystywanych w fablabach i adresowanych do dorosłych uczących się – wymiana know-how w zakresie metodyki nauczania i praktyk edukacyjnych, rozwój zawodowy osób pracujących w fablabach jako edukatorzy oraz osoby zarządzające, a także badania porównawcze nt. nauczania nowych technologii w ramach edukacji pozaformalnej w różnych europejskich krajach.

Zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej projektu: https://fablabs-erasmus.eu/

Zobacz także:

Wywiad EPALE: Męska Szopa i animowanie społeczności lokalnej

Zrób to sam!