ok. 12 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

---

Oceanaria (publiczne akwaria morskie) to coś więcej niż tylko zespół zbiorników wypełnionych wodą morską: basenów, akwariów czy nawet specjalnie ogrodzonych części morza wraz z ich wyposażeniem technicznym, florą, fauną i jej opiekun(k)ami.

W ubiegłych stuleciach hodowla i ekspozycja służyły przede wszystkim rozrywce, tudzież namnażaniu zwierząt w celach komercyjnych oraz wojskowych. Obecnie kładzie się nacisk na ratowanie przyrody, wreszcie badania podstawowe i stosowane. Sama rozrywka, jakkolwiek wciąż niezastąpiona jako źródło funduszy oraz potrzeba społeczeństw, ma być tylko narzędziem edukacji albo ubocznym efektem skutecznej ochrony gatunków i siedlisk morskich.

Stąd rosnąca krytyka instytucji nastawionych wyłącznie na zysk, łamiących krajowe i międzynarodowe przepisy chroniące przyrodę i/lub pozorujących prace badawcze. Nie chroni przed nią ani cenzura panująca w Chinach Ludowych, ani amerykański kult pieniądza oraz własności prywatnej. Nie ma dalszej zgody na trzymanie w niewoli inteligentnych oraz wrażliwych ssaków morskich jak delfiny i orki. Tym bardziej, że nawet w najlepiej urządzonych oceanariach dochodzi do wypadków śmiertelnych z udziałem opiekunów, na przykład w grudniu 2009 r. samiec orki zabił tresera w Loro Parque na Wyspach Kanaryjskich.

Dzięki wieloletniej pracy edukatorów, nauczycieli i dziennikarzy coraz więcej ludzi rozumie konieczność ochrony zwierząt dotychczas zaciekle tępionych jako prawdziwe lub urojone zagrożenie dla kąpiących się i lokalnej gospodarki, w tym rekinów i parzących meduz. W nowoczesnych akwariach morskich eksponuje się już tylko okazy urodzone w niewoli, tudzież osobniki schwytane mimowolnie jako przyłów, po czym rehabilitowane, by wróciły do dzikiej przyrody. Ten ostatni przypadek dotyczy zwłaszcza największych płaszczek: mant i mobul, jako gatunków rozmnażających się niezmiernie wolno (a tak podobnie jak ludzie), silnie zagrożonych kłusownictwem w celu pozyskania preparatów tradycyjnej medycyny chińskiej, utratą siedlisk, w końcu nadmierną ciekawością turystów.

^{Fot. Mobula (Mobula mobular). Obraz 피어나네 z Pixabay}

Publiczne akwaria morskie w Polsce

Polska posiada nie tylko wybrzeża Bałtyku o długości niemal 770 km, lecz także kilka publicznych akwariów morskich, prezentujących zarówno faunę rodzimą, jak i egzotyczne siedliska raf koralowych czy lasów namorzynowych. Nie tylko w wakacje, lecz przez cały rok zwiedzać można:

• trzy wielkie oceanaria stacjonarne,

• co najmniej sześć mniejszych oceanariów, działających w ramach ogrodów zoologicznych, rzadziej botanicznych,

• mobilne oceanarium na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach (wcześniej funkcjonujące w Krakowie w sezonach 2004-07, w Warszawie w Blue City 2007-09 i przy Muzeum Narodowym w Szczecinie 2009-11).

Największe oceanaria Polski to: Akwarium Gdyńskie (największe w kraju), wchodzące w skład Morskiego Instytutu Rybackiego; Fokarium w Helu, stanowiące część Stacji Morskiej im. Prof. Krzysztofa Skóry, należącej z kolei do Instytutu Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego; Kompleks Świętokrzyska Polana (Oceanika) położony w Chrustach.

Mniejsze akwaria morskie działają w: Warszawie, w ogrodzie zoologicznym; Wrocławiu w ogrodzie zoologicznym; Płocku w ogrodzie zoologicznym; Poznaniu w Palmiarni Poznańskiej; Krakowie w Egzotarium krakowskiego zoo; Jaworze w Muzeum Fauny i Flory Morskiej i Śródlądowej przy Szkole Podstawowej nr 2 im. gen. broni Stanisława Maczka.

Choć tego typu instytucje przyciągają wielu gości, to jednak ich utrzymanie bywa trudne. W Polsce upadły co najmniej dwa duże akwaria morskie: w Łodzi oraz Krakowie. Zdarza się nawet najlepszym. W tym roku mija 10 lat od zamknięcia najstarszego z amerykańskich oceanariów: National Aquarium w Waszyngtonie (DC). Wystawianych tam ponad 1700 okazów ryb, ssaków i bezkręgowców przeniesiono do oceanarium w Baltimore.

Edukacja dorosłych w Akwarium Gdyńskim

Działalność gdyńskiej placówki obejmuje coraz szerszy wachlarz zajęć, w tym:

• prelekcje, zajęcia laboratoryjne i terenowe dla seniorek i seniorów;

• wolontariat, praktyki zawodowe i studenckie młodych dorosłych;

• konsultacje dla opiekunek i opiekunów grup dziecięcych;

• zajęcia dla dorosłych nie(do)widzących, głuchoniemych oraz niepełnosprawnych intelektualnie;

• pokazy cyklu filmów edukacyjnych, zatytułowany #Niepodręcznik Oceaniczny (wymyślonych i nakręconych ad hoc podczas lockdownów);

• konsultacje on-line dla akwarystów morskich (wprowadzone podczas lockdownów);

• spotkania edukacyjne w plenerze dla szerokiego kręgu odbiorców, głównie turystów oraz mieszkańców nadmorskich miejscowości;

• komunikacja poprzez media społecznościowe, zwłaszcza oficjalny profil na FB;

• udział w konferencjach prasowych, sporządzanie i autoryzacja notatek dla prasy.

W edukacji dorosłych obowiązują sprawdzone zasady komunikacji kryzysowej, przećwiczone od czasu uratowania z dryfującej kry psa Baltica:

• szybkość

• przejrzystość (transparentność)

• użycie tych samych kanałów komunikacji, których używa osoba pytająca.

Z tradycją w nowoczesność

Szansą na zdobycie unikalnego doświadczenia zawodowego oraz rozwój indywidualnych pasji pozostają wolontariat, praktyki zawodowe i studenckie w trójmiejskim morskim zoo. To jedyna w swoim rodzaju możliwość poznania w praktyce, „od kuchni” tego typu placówki. Większość wolontariuszek i wolontariuszy oraz praktykantek i praktykantów realizuje się jako edukatorzy albo opiekunowie zwierząt wodnych, zgodnie z zasadami określonymi w Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego o wolontariacie (Dz.U. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.).

Bez nich, bez ich pasji oraz poświęcenia, nie udało by się podjąć mnóstwa nowych wyzwań edukacyjnych ani prowadzić projektów ochronnych. Ogromną zaletą tej formy rozwoju pozostaje elastyczny grafik pracy. Pozwala on wykorzystać potencjał nawet tych wolontariuszek i wolontariuszy, którzy mają bardzo niewiele wolnego czasu na taką aktywność prośrodowiskową i dydaktyczną.

^{Fot. Zaplecze dydaktyczne Akwarium Gdyńskiego. Źródło: https://akwarium.gdynia.pl/zaplecza-dydaktyczne/.}

Bazując na doświadczeniach z organizacji „typowego” wolontariatu, uruchomiono podczas sytuacji pandemicznej nową formę zajęć dla dorosłych: konsultacje on-line dla miłośników akwarystyki morskiej. To nowe hobby przeżywa bowiem w Polsce niebywały rozkwit, zwłaszcza po pandemii. Przybywa sklepów on-line oferujących wyposażenie, zwierzęta i rośliny, podłoża, wreszcie pokarm. Koszty rozwoju tej pasji może jednak ponosić natura, szczególnie gdy kupuje się okazy pochodzące z dzikiej przyrody albo namnażane na skalę przemysłową w akwakulturach zanieczyszczających okolicę.

Dlatego tak ważna pozostaje edukacja, a szczególnie promowanie hodowli przyjaznych przyrodzie. Nieustająco należy także ostrzegać przed zakupem okazów chronionych Konwencją Waszyngtońską, jak również przed wypuszczaniem do środowiska inwazyjnych gatunków obcych. Nigdy dość ostrożności przy podawaniu strontu! Choć jest on niezbędny pewnym bezkręgowcom do prawidłowego rozwoju, to ludziom szkodzi w nadmiarze, zwłaszcza jego izotopy promieniotwórcze.

#Niepodręcznik Oceaniczny

Opracowanie to stanowi przykład udanej adaptacji do sytuacji covidowej, zwłaszcza lockdownów z ich zdalną pracą i kształceniem oraz radykalnym ograniczeniem aktywności poza domem, aż do zamknięcia lasów i cmentarzy włącznie. Niepodręcznik to seria niedługich filmów, zrealizowanych przez Akwarium Gdyńskie razem z Sopockim Towarzystwem Naukowym, Instytutem Oceanologii PAN i organizacją trzeciego sektora Today We Have.

Filmiki wrzucano od września 2020 r. po czerwiec 2021 r., w każdy czwartek na You Tube, tudzież na profile facebookowe Akwarium oraz Instytutu Oceanologii. Z powodu sytuacji pandemicznej filmy te kręcono albo na samych plażach naszego morza, albo w prywatnych mieszkaniach naukowczyń bądź edukatorek. Mogło to być wadą, ale stało się ich ogromną zaletą. Wydatnie przybliżyło bowiem odbiorców do nadawców. Tak jak nauki ścisłe „odczarowały” świat naszych przodków, tak i #Niepodręcznik Oceaniczny niejako odczarował publiczny wizerunek bałtyckich badaczy jako postaci tajemniczych, a niedostępnych, wiecznie skrytych w swoich laboratoriach lub nurkujących gdzieś w głębinach.

Najogólniejszym, ramowym celem tej produkcji było wzbudzenie świadomości spraw morza wśród widzów poprzez ukazanie nierozerwalnej więzi między odbiorcą a Wszechoceanem. Poszczególne odcinki poświęcono bardziej konkretnym zagadnieniom. Prócz poruszania kwestii dotyczących rybactwa, turystyki i przyrody, edukowano dorosłych i dzieci na temat związków morza z atmosferą, znaczenia organizacji międzynarodowych dla dobrostanu mórz czy broni chemicznej, wciąż zalegającej na dnie naszego akwenu. Treść następujących po sobie odcinków dostosowywano w miarę możności do zmieniających się pór roku, nowych trendów społecznych (np.: mody na hodowlę meduz, w tym własnoręcznie schwytanych chełbii modrych w domach), najniebezpieczniejszych fake newsów (np.: rzekomo wysoki poziom rtęci w rybach łowionych w Bałtyku), ale i obchodzonych w Polsce świąt. Dlatego na Gwiazdkę przygotowano odcinek o rozgwiazdach, na Walentynki o owocach morza jako afrodyzjakach, na Tłusty Czwartek zaś o śledziach, jadanych dawniej przez cały Post.

Przykładowe filmiki do obejrzenia: https://oceanliteracy.pl/category/niepodrecznik-oceaniczny/

Misje Akwarium Gdyńskiego

Obejmują one nie tylko popularyzację wiedzy o środowisku wodnym, ze szczególnym uwzględnieniem naszego Bałtyku oraz najmocniej zagrożonych zanikiem ekosystemów egzotycznych jak rafy koralowe lub dorzecze Amazonii, bliskich sercu Polaków wypoczywających w „ciepłych krajach” albo uprawiających akwarystykę. To także promocja bezpiecznych zachowań w wodzie i na wodzie, chociażby bezpiecznego radzenie sobie z szalenie groźnymi dla pływaków przeciwprądami albo zasad bezpiecznego wypoczynku koło falochronów.

Cztery filary edukacji, w tym andragogiki, uprawianej w Akwarium Gdyńskim to:

• Działalność wystawiennicza. Za sprawą swoich siedmiu sal tematycznych, tysięcy żywych okazów, wreszcie entuzjastycznej i doświadczonej kadry AG stało się jedną z największych atrakcji turystycznych Gdyni. Rekordową frekwencję gości odnotowano w 2016 r., gdy odwiedziło je przeszło pół miliona wizytujących.

• Edukacja na najwyższym poziomie. Kluczem do sukcesu pozostaje staranne profilowanie zajęć pod szczególne potrzeby wielorakich grup odbiorców. Akwarium prowadzi szeroką gamę zajęć dla grup zorganizowanych. Wszelkie wykłady, ćwiczenia laboratoryjne i spacery w plenerze dostosowuje się pod kątem wyzwań towarzyszących nauczaniu seniorów, osób z niepełnosprawnością intelektualną, niedowidzących lub niesłyszących. Podobnie jak w wiodących oceanariach świata np.: Lizbonie i Baltimore treść lekcji dla dzieci konsultuje się wcześniej z ich dorosłymi opiekunami.

• Budowanie społeczności, w tym świadomości morskiej (Ocean Literacy) i organizowanie eventów. Równie istotne jak przyswojenie wiedzy, bywa jej dalsze upowszechnianie wśród najbliższych czy współpracowników. Dlatego przy gdyńskim oceanarium funkcjonują dwa kluby: Młodego Odkrywcy Mórz oraz Klub Podróżników. Od 2015 r. trójmiejskie morskie zoo upowszechnia w Polsce i krajach sąsiednich ideę Ocean Literacy (świadomości morskiej). Ogromną rolę w uczeniu dzieci i dorosłych odgrywają także imprezy na świeżym powietrzu.

• Bezustanna poprawa dostępności. Na lepszą dostępność największego morskiego ogrodu zoologicznego składają się trzy mniejsze filary: coraz lepsza dostępność dla osób o ograniczonej sprawności; jak najskuteczniejsza komunikacja z zastosowanie mediów społecznościowych, zwłaszcza You Tube’a; wreszcie rosnąca liczba wersji językowych oferowanych usług edukacyjnych. Podczas gdy w 2015 r. cyfrowy przewodnik posiadał tylko 3 wersje językowe (polską, niemiecką oraz angielską), to od 2017 r. doszły: litewska oraz rosyjska, a w końcu ukraińska.

Ocean Literacy. Zza Wielkiej Wody do Gdyni

Termin Ocean Literacy zdefiniować można jako konieczne wszystkim dorosłym, odpowiedzialnym ludziom rozumienie oceanu, świadomość morza i jego spraw. W przyszłym roku koncepcja ta skończy 20 lat. Powstała bowiem w 2004 r., w Stanach Zjednoczonych, pośród członkiń stowarzyszenia National Marine Educators Association (NMEA), głęboko zaniepokojonych ówczesnymi tendencjami do marginalizacji edukacji morskiej w szkołach wszystkich szczebli, edukacji nieformalnej oraz w wojsku.

W Europie powstało analogiczne stowarzyszenie edukatorów: European Marine Educators Association (EMEA). Postawiło sobie ono za cel popularyzację idei „rozumienia oceanu” na Starym Kontynencie, współpracując szeroko z naukowcami oraz nauczycielami.

Koncepcja „świadomości morza” bazuje na siedmiu założeniach:

1. Mamy tylko jedną Ziemię, którą okala tylko jeden Ocean, o wielu różnorodnych częściach.

2. Ocean, a zwłaszcza ukryte w nim życie biologiczne, kształtuje Ziemię.

3. Ocean istotnie wpływa na pogodę i klimat.

4. Ocean pozostaje źródłem życia na Ziemi. Źródłem zarówno w sensie historycznym jako pradawna kolebka życia, jak i w sensie ekologicznym oraz fizjologicznym jako największy, dzisiejszy dostawca tlenu, wody, pożywienia oraz innych usług ekosystemowych.

5. Niemal cała różnorodność życia skupia się w Oceanie.

6. Ludzkość pozostaje nierozerwalnie złączona z Oceanem.

7. Większość Oceanu pozostała niezbadana, choć pilnie wymaga badań naukowych, a potem upowszechnienia ich wyników w szkołach.

^{Fot. Sala Dydaktyczna i Sala Bałtycka w Akwarium Gdyńskim. Źródło: https://akwarium.gdynia.pl/category/wystawy/.}

Sale tematyczne

W Akwarium Gdyńskim jest siedem sal, niczym dni tygodnia albo założeń koncepcji Ocean Literacy.

1. Amazonia zlokalizowana jest na parterze trójmiejskiego oceanarium. W czterech gigantycznych akwaterrariach odtwarza deszczowe puszcze Amazonii, z ich bujną roślinnością oraz ogromnymi anakondami. Nie brak tu i akwariów z rybami zamieszkującymi rzeki i jeziora Ameryki Południowej, takich jak arowany srebrne (ponoć najzdrowsze dla położnic), węgorze elektryczne, płaszczki rzeczne czy paku czarnopłetwe (oskarżany był w sezonie ogórkowym 2013 r. o odgryzanie jąder pływakom w naszym Bałtyku, choć jest roślinożerny, a długo nie pożyje w naszym klimacie). https://akwarium.gdynia.pl/amazonia/;

2. Zostera położona jest na pierwszym piętrze. Prezentuje siedliska Wewnętrznej Zatoki Puckiej, z jej „łąkami” trawy morskiej (Zostera marina), gdzie w słonawej wodzie spotykają się gatunki morskie (płastugi, iglicznie) i słodkowodne (babki, cierniki). https://akwarium.gdynia.pl/zostera/;

3. Rafa Koralowa znajduje się na tym samym, pierwszym piętrze. Gości przyciąga tu najokazalsza, żywa rafa koralowa w kraju, pełna koralowców twardych i miękkich, rozgwiazd, strzykw, wreszcie bajecznie kolorowych ryb o niesamowitych przystosowaniach. Spotkamy tu m.in. pławikoniki, u których to ojcowie rodzą młode czy znane z kreskówki „Gdzie jest Nemo?” błazenki, zmieniające w razie potrzeby płeć. https://akwarium.gdynia.pl/rafa-koralowa/;

4. Wodne Zwierzęta Świata, z uwagi na panujący w niej półmrok zwana też Salą Ciemną, z akwariami w kształcie buta, prezentuje zwierzęta głębin Indopacyfiku, płn. Pacyfiku oraz Atlantyku. Nie brak wśród nich rekinów, niektóre z nich udaje się nawet rozmnożyć. https://akwarium.gdynia.pl/wodne-zwierzeta-swiata/;

5. Sala Dydaktyczna, na drugim piętrze, najstarsza z wszystkich sal wystawienniczych, eksponuje zbiory muzealne np.: wyposażenie dawnych statków badawczych MIR tudzież imponujące okazy jesiotrów ostronosych, łowionych niegdyś w polskich wodach. https://akwarium.gdynia.pl/sala-dydaktyczna/;

6. Styk Wody i Lądu wciąż na drugim piętrze, eksponuje w 9 zbiornikach bogatą paletę niższych kręgowców bytujących na tytułowej granicy wody z lądem. Chlubą tej przestrzeni wystawienniczej pozostaje sztuczna grota pełna ślepczyków jaskiniowych oraz innych zwierząt, jakim w toku ewolucji uwsteczniły się oczy oraz pigmentacja ciała. https://akwarium.gdynia.pl/na-styku-wody-i-ladu/;

7. Sala Bałtycka, zlokalizowana na trzecim piętrze. Chyba największą zaletą tego miejsca pozostaje zapierający dech w piersiach widok z okien na Klify Orłowskie i Zatokę Gdańską, a przy pięknej pogodzie nawet na Półwysep Helski. Znajduje się tu również plastyczna mapa topograficzna Bałtyku, tudzież wystawa sieci-widm (zagubionych sieci rybackich, zagrażających wielu zwierzętom, nierzadko też płetwonurkom), sporządzona przez Ghost Diving Poland.

Dobór prezentowanych ekosystemów, roślin oraz zwierząt stanowi kompromis między chęcią ocalenia jak najrzadszych gatunków świata, pragnieniem prezentowania najwspanialszych okazów, rzadko eksponowanych w innych oceanariach, a technicznymi, finansowymi i kadrowymi możliwościami Akwarium Gdyńskiego.

Wyzwania przyszłości

My, nauczyciele i edukatorzy z zacięciem naukowym, ostrzegamy od dziesięcioleci przed skutkami utraty bioróżnorodności, przełowienia, kłusownictwa czy niszczenia siedlisk morskich i lądowych. Jednak nawet nas zaskoczyło tempo zmian, w tym masowych migracji oraz wojen, spowodowanych m.in. utratą ziem ornych i zasobów słodkiej wody wskutek pustynnienia. W tej sytuacji edukowanie dorosłych staje się jeszcze ważniejsze.

Szereg spraw związanych ze środowiskiem Morza Bałtyckiego budzi kontrowersje w szerokich kręgach naszego społeczeństwa. Dotyczy to choćby:

• limitów połowowych dorsza, obecności „alg-zabójców” (Prymnesium parvum) w Zalewie Szczecińskim, przekopu przez Mierzeję Wiślaną,

• zabudowy klifów orłowskich,

• właściwego poziomu biogenów i biomasy fitoplanktonu w naszych wodach morskich,

• wpływu morskich farm wiatrowych na zdrowie człowieka, ptaki i nietoperze,

• oddziaływania rolnictwa i gospodarki komunalnej na zakwity sinic,

• obecności toksycznych substancji i pasożytniczych robaków w rybach sprzedawanych nad Bałtykiem.

Uczciwa, oparta na argumentach naukowych debata o tych wszystkich zagadnieniach oraz wielu innych nie będzie możliwa, dopóki Polki i Polacy nie nabędą tej świadomości spraw morza, upowszechnianej przez Akwarium Gdyńskie oraz współpracujące z nim instytucje nauki, kultury oraz społeczeństwa obywatelskiego.

Trójmiejskie oceanarium wytycza trendy i dobre standardy dla instytucji tego typu w Polsce. Stało się również ważnym punktem na trasie wycieczek po Gdyni. Lepsze jest wrogiem dobrego, dlatego warto pomyśleć, a potem wdrożyć kolejne ulepszenia, także na polu andragogiki.

Wolontariat i praktyki studenckie dedykowane hodowlanym rybom, koralom i szkarłupniom warto poszerzyć o analogiczne działania dla dobra najrzadszych gatunków Wszechoceanu, zarówno tych rodzimych dla Bałtyku, jak i egzotów objętych Konwencją Waszyngtońską, a konfiskowanych przez naszych celników przemytnikom. Bliskość Słowińskiego oraz Wolińskiego Parku Narodowego aż się prosi o organizowanie kursów nurkowania, warsztatów fotografii i filmowania pod wodą, podobnych do tych prowadzonych przez oceanaria Hiszpanii i Portugalii. Tego typu zajęcia terenowe warto łączyć z wolontariatem przy badaniach naukowych oraz czynnej ochronie podmorskich siedlisk i miejsc pamięci. Konsultacje z dorosłymi opiekunami grup dziecięcych można rozbudować do całych studiów podyplomowych dla nauczycieli oraz edukatorek z innych ośrodków. Tego typu zajęcia prowadzone są w publicznych akwariach UE, USA, Singapuru czy Chin Ludowych.

Nie zaszkodziłoby także wprowadzanie kolejnych wersji językowych przewodników po gdyńskim Akwarium np.: romskiej czy wietnamskiej, jak również w ginących etnolektach Ziemi Pomorskiej: kaszubskim i Plattdeutsch. Ogromną atrakcję byłyby również nowe ekspozycje, tym razem poświęcone wielkim jeziorom tektonicznym jak „wymarzone jezioro Darwina” – Jezioro Wiktorii, Tanganika, Ochryda czy Bajkał.

---

Adam Kapler – botanik, dziennikarz naukowy i historyk nauki. Przepracował ponad 12 lat w PAN Ogrodu Botanicznego – Centrum Zachowania Różnorodności Roślin w Powsinie. Pełnił szereg funkcji w towarzystwach naukowych i organizacjach ekologicznych m.in.: skarbnika Oddziału Warszawskiego Polskiego Tow. Botanicznego, członka komisji rewizyjnej Centrum Ochrony Mokradeł i Polskiego Tow. Ekologicznego. Pisuje artykuły do czasopism ogrodniczych i naukowych m.in. „Aquatic Botany", „Conservation Genetics”, „Plant Cell Tissue and Organ Culture”, „Pasieki24” oraz „Szkółkarstwa”. Regularnie współpracuje z fundacjami, parkami narodowymi, muzeami jak również komercyjnymi firmami ogrodniczymi i łąkarskimi. Konsultuje instalacje artystyczne oparte o glebę i żywe rośliny m.in.: „Ziemię” Martynki Wawrzyniak oraz „Łąkę Pamięci” Natalii Budnik. Od 2022 r. zatrudniony w Wydziale ds. Spraw Środowiskowych KZGW PGW Wód Polskich.

---

Interesujesz się edukacją osób dorosłych w zakresie ekologii?

Szukasz inspiracji, sprawdzonych źródeł informacji i niestandardowych form pracy?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat opublikowane na polskim EPALE!

---

Zobacz także:

Edukacja dorosłych na rzecz walki ze światowym kryzysem zapyleń

Segregacja śmieci - edukacja dorosłych w ogrodzie botanicznym PAN

Zrównoważony rozwój. Edukacja dorosłych dla zrównoważonego rozwoju

---

Źródła:

Baradziej-Krzyżankowska, E. (2014). Jak sprawnie współpracować z mediami w sytuacji kryzysowej? – analiza przypadku. MINIB, 11, 1, 3-12.

Zdziebko, T., Drążek, Z., Swacha, J., & Muszyńska, K. (2017). Interaktywne przewodniki multimedialne w ocenie zwiedzających. Ekonomiczne Problemy Turystyki, 37, 159-168.

https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_akwari%C3%B3w_i_oceanari%C3%B3w_w_Polsce [dostęp 7.08.2023]

https://akwarium.gdynia.pl/ [dostęp 7.08.2023]

https://web.archive.org/web/20180725153656/https://akwarium.gdynia.pl/edukacja/ [dostęp 7.08.2023]

https://www.facebook.com/AkwariumGdynskie/ [dostęp 7.08.2023]

https://oceanliteracy.pl/wp-content/uploads/2017/07/ulotka_OL.pdf [dostęp 7.08.2023]

https://oceanliteracy.pl/category/niepodrecznik-oceaniczny/ [dostęp 7.08.2023]

https://mir.gdynia.pl/wspolne-stanowisko-dyrektorow-trzech-instytutow-naukowych-badajacych-morze-w-sprawie-klifu-w-gdyni-orlowie-i-okolicznej-plazy/ [dostęp 8.08.2023]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Fauny_i_Flory_Morskiej_i_%C5%9Ar%C3%B3dl%C4%85dowej_w_Jaworzu [dostęp 7.08.2023]

https://web.archive.org/web/20170929044626/http://www.beskidzka24.pl/artykul,morskie_muzeum_w_jaworzu,24413.html [dostęp 7.08.2023]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Aquarium_Krak%C3%B3w [dostęp 7.08.2023]

https://web.archive.org/web/20111129074143/http://www.zoo-krakow.pl/showdoc.php?doc=71 [dostęp 7.08.2023]

https://web.archive.org/web/20180725183817/https://akwarium.gdynia.pl/nasze-ekspozycje/ [dostęp 7.08.2023]

http://www.aquawiadomosci.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=178 [dostęp 7.08.2023]

https://www.oceanarium.com.pl/ [dostęp 7.08.2023]

https://swietokrzyskapolana.pl/atrakcje/oceanika/ [dostęp 7.08.2023]

https://oceanika.com.pl/ [dostęp 7.08.2023]

https://zoo-krakow.pl/zwierzeta/ [dostęp 7.08.2023]

https://fokarium.ug.edu.pl/fokarium/ [dostęp 7.08.2023]

https://www.oceanario.pt/en [dostęp 7.08.2023]

https://aqua.org/?gad=1&gclid=EAIaIQobChMIwZr--ZnKgAMV8ZGDBx3XUgsrEAAYASAAEgLpr_D_BwE [dostęp 7.08.2023]

https://en.wikipedia.org/wiki/Chimelong_Ocean_Kingdom [dostęp 7.08.2023]

http://zh.chimelong.com/oceankingdom/ [dostęp 7.08.2023]

https://en.wikipedia.org/wiki/Marine_Life_Park [dostęp 7.08.2023]

https://pl.wikipedia.org/wiki/Loro_Park [dostęp 7.08.2023]

https://en.wikipedia.org/wiki/Death_of_Alexis_Mart%C3%ADnez [dostęp 7.08.2023]

https://en.wikipedia.org/wiki/National_Aquarium_(Washington,_D.C.) [dostęp 7.08.2023]