Auteur: Dr. Joachim Gruber

© tg-graphiczone.com

Het fenomeen is in het volwassenenonderwijs in Oostenrijk al decennialang zichtbaar: De stedelijke agglomeraties bieden diverse onderwijs- en opleidingsmogelijkheden en vormen een schril contrast met de periferie en de plattelandsgebieden. Die laten juist een steeds somberder beeld zien op het gebied van maatschappelijke betrokkenheid en democratische politieke initiatieven. Tot dusver hebben de verschillende pogingen om hierin verandering aan te brengen via digitaal onderwijs weinig opgeleverd. De oorlog in Oekraïne, die nu al een flink aantal weken gaande is, heeft echter politiek en maatschappelijk op alle niveaus grote onrust en woede teweeggebracht, en er wordt gevreesd voor ondermijning van democratische structuren en van een liberale samenleving naar westers model. Al snel bleek dat het niet vanzelfsprekend was dat alles bij het oude zou blijven. Nooit meer oorlog in Europa: dat was de communis opinio en tot nu toe stond dat niet ter discussie.  Maar dictators, autocraten en oligarchen in de politiek en het bedrijfsleven hebben nu op indringende wijze laten zien waartoe zij in staat zijn en ook nog eens in zeer korte tijd. De signalen en waarschuwingen waren er al. Naar bezorgde burgers, die zich decennialang beroepshalve of vrijwillig hadden ingezet voor democratisch onderwijs en in dat kader vele initiatieven hadden ontplooid, werd echter niet of nauwelijks geluisterd. Er waren tenslotte belangrijkere dingen te doen. De prioriteit lag vooral bij economische groei, altijd een betrouwbare graadmeter, en de zorg dat die groei niet werd afgeremd. De afschuw en ontgoocheling zijn nu groot en het idee is dat initiatieven voor democratisch onderwijs zich nu snel overal zullen aandienen. Maar is dat een realistische verwachting? Nauwelijks. Deze kwesties zijn al te lang niet aan bod gekomen, niet in het debat en ook niet in de onderwijspraktijk. Laten we onszelf dan ook niet voor de gek houden. Als we een inhaalslag willen maken, vergt dat tijd en hebben we bruikbare ideeën nodig voor inhoud, methodiek en didactiek in alle onderwijsinstellingen en -organisaties. En ja, digitale technologie en onderwijsvormen zijn hierbij belangrijke communicatiemiddelen. Evengoed zal er, vooral in plattelandsgebieden en buitenwijken, opnieuw behoefte zijn aan veel meer vaste leerplekken om in vrede bij elkaar te komen, te netwerken en ervaringen uit te wisselen. Want internet of poststructuralistische theorieën over ontheemding laten tot nu toe allesbehalve hoopvolle scenario's zien voor een meer democratische toekomst. De flexibiliteit en internationaal georiënteerde mobiliteit van mensen, die vóór de coronapandemie vrijwel zonder uitzondering werden gepropageerd en zonder enige reserve werden voorondersteld, hebben voor veel burgers, vooral in plattelandsgebieden, vaak niets anders betekend dan van buitenaf bepaalde en opgelegde processen van een ongewenste onthechting van de vertrouwde leefomgeving. Naar mijn mening is er, naast toepassing van een uitgebreid en gevarieerd scala aan pedagogische methoden, vooral behoefte aan het opnieuw invoeren van fysieke leer- en onderwijsplekken met vaste voorzieningen en regels als sociale ontmoetingsplek waar mensen elkaar zonder angst kunnen treffen. Anders gezegd, plekken waar mensen als gemeenschap tijd met elkaar kunnen doorbrengen en contact kunnen hebben (indien mogelijk zonder verdere kosten of een verplichte consumptie). Zeker in een tijd van ingrijpende maatschappelijke onrust en snelle technologische veranderingen lijken mij dit soort plekken van bezinning en vorming belangrijker dan ooit voor een democratisch-liberale inrichting van het maatschappelijk leven. In moeilijke tijden gaat het niet alleen om het traditioneel verspreiden van algemene kennis. Uiteindelijk gaat het om het herwinnen van onze sociaaldemocratische verantwoordelijkheid voor ontwikkeling via gemeenschappelijke vorming en onderwijs. Het gaat om niets minder dan het behouden en versterken van een gemeenschap die in staat is tot duurzame vrede.

_____________

Dr. Joachim Gruber (1960) is onderwijsdirecteur van het Bildungshaus Retzhof in Steiermark en universitair docent Management in educational organisations aan de Universiteit van Graz.