ok. 4 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Wypalenie zawodowe może mieć poważne konsekwencje dla samych edukatorów oraz dla jakości prowadzonych przez nich działań edukacyjnych. Nie tylko wpływa na ich własne zdrowie i motywację, ale także może przekładać się na wydajność, efektywność i zaangażowanie w proces nauczania. Dlatego istotne jest zrozumienie, jakie czynniki przyczyniają się do rozwoju wypalenia zawodowego wśród edukatorów osób dorosłych oraz jakie strategie mogą pomóc w zapobieganiu temu zjawisku.

Określenie „wypalenie zawodowe" ma stosunkowo krótką historię w dziedzinie psychologii. Pierwszy raz pojawiło się na początku lat 70. XX wieku i nie od razu zdobyło zaufanie naukowców. Na samym początku uważano, że dotyczy jedynie pracowników sektora zdrowia. Profesorka Christina Maslach z Uniwersytetu w Kalifornii, badaczka będąca pionierką w tym obszarze, wspomina, że gdy podzieliła się wynikami swoich badań nad pracownikami służby zdrowia z prawnikiem, ten zauważył, że podobne zjawisko występuje wśród jego kolegów. To zainspirowało profesorkę Maslach do badania innych grup zawodowych, w tym nauczycieli. Obecnie nie ma wątpliwości, że wypalenie zawodowe może dotyczyć pracowników różnych branż, o ile mają bezpośredni kontakt z ludźmi.

Historia Herberta Freudenbergera, psychologa z Nowego Jorku, jest przykładem jednego z wczesnych przypadków wypalenia zawodowego. Freudenberger poświęcał dużo czasu swojej pracy w klinice oraz prowadził dodatkowo prywatną praktykę. Pracował codziennie przez ponad 12 godzin. Jego zaangażowanie w pomoc innym było ogromne, lecz z czasem zaczął identyfikować się ze swoimi pacjentami. Dla niego ich problemy i „bitwy" stały się jego własnymi. Freudenberger działał w klinice do późnych godzin nocnych, po czym szedł do swojej prywatnej praktyki, co doprowadziło do wyczerpania psychicznego i fizycznego.

Termin „wypalenie" był już w obiegu w zawodowym świecie Freudenbergera. Dlatego też zaczął on analizować swoje wypalenie, stosując techniki psychoanalityczne na sobie. Jego badania były nienaukowe i nie posiadały formalnej metodyki pomiaru wypalenia, ale wykazały, że jego samopoczucie było związane z długimi i intensywnymi godzinami pracy, wysokimi oczekiwaniami i presją zarówno wewnętrzną, jak pochodząco od jego otoczenia.

Objawy wypalenia opisane przez Freudenbergera obejmowały fizyczne dolegliwości, takie jak wyczerpanie, bóle głowy, problemy żołądkowo-jelitowe, a także problemy emocjonalne, takie jak paranoja, złość, izolacja i cynizm. 

Dzięki takim badaczom jak Maslach i Freudenberg wiemy, że jednym z kluczowych komponentów wypalenia zawodowego jest wyczerpanie psychofizyczne. Wcześniej, pod pojęciem wyczerpania, rozumiano głównie wyłamanie emocjonalne, które objawiało się brakiem chęci do wykonywania obowiązków oraz uczuciem zmęczenia. Jednak obecnie wiemy, że to, co dzieje się w naszej psychice, ma silny wpływ na nasze ciało. Odczuwamy nie tylko wyczerpanie emocjonalne, ale także brak fizycznej siły, trudności we wstawaniu z łóżka czy nawet dolegliwości bólowe. W tej sytuacji, mimo iż nie do końca rozumiemy przyczyny dolegliwości, czujemy, że coś jest nie tak, zwłaszcza gdy myślimy o pracy. Może nam brakować dawnej mobilizacji i energii, które wcześniej pomagały nam radzić sobie z wymagającymi zadaniami. Osiągnięcie satysfakcji i spełnienia w pracy staje się coraz trudniejsze, a granica wytrzymałości wydaje się zostać przekroczona. To właśnie wyczerpanie psychofizyczne stanowi jeden z głównych elementów wypalenia zawodowego.

Drugim istotnym komponentem tego zjawiska jest rozczarowanie. Każdy z nas pragnie, aby wykonywana praca przynosiła poczucie sensu i satysfakcji, byśmy mogli czuć się spełnieni zawodowo. Jednakże, gdy doświadczamy wypalenia zawodowego, to uczucie może być zagrożone. Rozczarowanie pojawia się wtedy, gdy nasza rzeczywistość zawodowa nie spełnia naszych oczekiwań. Może to wynikać z niewłaściwego dopasowania do pracy, braku perspektyw na rozwój, nadmiernego obciążenia czy też niskiego poziomu satysfakcji z wykonywanych zadań. Istotne jest, że ten proces nie zachodzi jednorazowo, ale rozwija się stopniowo, gdzie wyczerpanie i rozczarowanie nawzajem na siebie wpływają. Im bardziej jesteśmy wyczerpani psychicznie i fizycznie, te emocje i stan wpływa negatywnie na inne obszary naszego życia zawodowego, prowadząc do rozczarowania.

Zauważamy, że wiele czynników w pracy edukatora lub edukatorki może sprzyjać zjawisku wypalenia zawodowego. Mowa tu przede wszystkim o intensywnej praca z ludźmi, szczególnie tymi z grupy w niekorzystnej sytuacji, którzy często poza lukami kompetencyjnymi borykają się z wieloma wyzwaniami zawodowymi i osobistymi. Dodatkowo warto wspomnieć także o wymagających warunkach i presji na osiągnięcia, często w warunkach stałego niedoboru zasobów (przede wszystkim czasu i środków finansowych). 

Edukatorzy mogą rozpoznać wypalenie zawodowe, obserwując znaki i sygnały, takie jak:

• Emocjonalne i fizyczne wyczerpanie: Jeśli odczuwają chroniczne zmęczenie, brak energii, problemy ze snem, bóle głowy lub inne dolegliwości fizyczne.
• Obniżona motywacja: Jeśli tracą zainteresowanie pracą, stają się bardziej drażliwi i tracą radość z wykonywanych zadań.
• Cynizm i dystansowanie się: Jeśli zaczynają traktować osoby uczące się lub współpracowników bezosobowo, stają się cyniczni wobec swojej pracy, to jest to sygnał depersonalizacji.
• Obniżone poczucie własnej skuteczności: Jeśli zaczynają wątpić w swoje umiejętności i czują, że nie radzą sobie z wykonywaniem obowiązków.

Jednocześnie edukatorzy mogą podjąć działania, aby uniknąć tego problemu mogą podjąć następujące działania:

• Monitorowanie i dbanie o swoje emocje: Edukatorzy powinni na bieżąco śledzić swoje emocje i starać się radzić sobie z nimi. Rozmowa z terapeut(k)ą lub psychologiem lub psycholożką może pomóc w rozpoznaniu i radzeniu sobie z wypaleniem.
• Zarządzanie stresem: Nauka skutecznych technik radzenia sobie ze stresem, takich jak medytacja, joga czy relaksacja, może pomóc w utrzymaniu równowagi emocjonalnej.
• Dbałość o zdrowy styl życia: Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i odpowiednia ilość snu są istotne dla zachowania dobrej kondycji fizycznej i psychicznej.
• Utrzymywanie równowagi między pracą a życiem osobistym: Edukatorzy powinni zadbać o czas dla siebie, swojej rodziny i zainteresowań poza pracą. To pomaga zredukować stres związanym z nadmierną pracą.
• Wsparcie od kolegów i przełożonych: Dzielenie się swoimi uczuciami i doświadczeniami z innymi edukatorami może pomóc w zrozumieniu, że nie są sami w swoich trudnościach.

Warto podkreślić, że rozpoznanie i unikanie wypalenia zawodowego wymaga samoświadomości i gotowości do działania. Edukatorzy powinni regularnie oceniać swoje stan emocjonalny i podejmować kroki, aby zachować zdrowie psychiczne, a tym samym jakość swojej pracy.

Jesteś trenerem, szkoleniowcem? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń, narzędzi trenerskich i niestandardowych form?

Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na temat technik prowadzenia szkoleń, narzędzi szkoleniowych i pracy trenera dostępne na polskim EPALE!