Ośrodek w Więckowicach pod Krakowem, który nosi nazwę Farma Życia, łączy funkcje mieszkalne, terapeutyczne, edukacyjne i rekreacyjne. W tym roku prowadząca go Fundacja obchodzi swoje 20-lecie – to dobra okazja, by bliżej przyjrzeć się jej działalności.

„Zielona terapia”

Kiedy przyjechaliśmy na Farmę, otoczyła nas zieleń i przywitały dwa przyjaźnie wyglądające domy. To miejsce w ogóle nie skojarzyło się z domem pomocy społecznej, który tu działa – jedyną tego typu placówką w kraju przeznaczoną dla osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD). Farma położona jest na pięknym terenie, o powierzchni 7 ha. Z jednej strony znajduje się sad i warzywnik, a z drugiej pasie się niewielkie stado owiec. To ekologiczne gospodarstwo ma kluczowe znaczenie dla tzw. zielonej terapii – dorosłe osoby z autyzmem uczą się tu podstawowych czynności zawodowych, współpracy, pełnienia ról społecznych. Wykonując użyteczną pracę, zyskują poczucie sprawstwa, nabierają wiary we własne możliwości i rozwijają swoje kompetencje.

W dwóch domach mieszka obecnie na stałe dziesięć dorosłych osób z autyzmem – najmłodsza ma 29, a najstarsza ­ ponad 50 lat. Każdy z domowników ma indywidualnie urządzony, własny pokój z łazienką, a oprócz tego – wspólnie z innymi mieszkańcami – korzysta z kuchni-jadalni, sal zajęciowych (m.in. pracowni komputerowej, biurowej i plastycznej oraz pralni, w której mieszkańcy uczą się wykonywania codziennych czynności) oraz sali rehabilitacyjnej. Chodzi bowiem o to, żeby stworzyć im warunki zbliżone do domowych. Dla osób z autyzmem, ze względów komunikacyjnych, społecznych i poznawczych, duże skupiska ludzkie, jak w „tradycyjnych” domach pomocy społecznej, są wysoce niewskazane. Z tego też względu na terenie jednego z domów znajduje się mieszkanie adaptacyjne, w którym każda nowo przybyła osoba, pod opieką terapeuty, przyzwyczaja się do życia w ośrodku.

Wszystko jest tak pomyślane, żeby jak najbardziej ułatwić mieszkańcom funkcjonowanie na Farmie. Na przykład, na drzwiach każdego pomieszczenia i na sprzętach umieszczone są piktogramy, aby ułatwić komunikację z mieszkańcami. W przypadku tych osób, które nie mówią, system piktogramów jest także używany przy układaniu indywidualnych planów dnia.

^{Pracownia biurowa w podkrakowskim ośrodku}                        

Poza prowadzeniem Małopolskiego Domu Pomocy Społecznej „Na Farmie Życia”, Fundacja zapewnia szeroki wachlarz aktywności osobom mieszkającym poza ośrodkiem, które w ciągu dnia dojeżdżają tu na zajęcia i warsztaty prowadzone przez Dzienne Centrum Aktywności. Bowiem misją Fundacji, która działa od 1998 roku, jest budowanie całościowego systemu wsparcia dla osób z ASD oraz dla ich rodzin. Farma Życia, która powstała w 2005 roku, stanowi kluczowy element tego wsparcia. Prezes Fundacji Alina Perzanowska, matka młodego mężczyzny z autyzmem, tworząc ją, zainspirowała się przykładami wspólnot wiejskich dla osób z autyzmem, jakie od dziesięcioleci sprawdzają się w wielu krajach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych.         

Metody pracy edukacyjnej

Na Farmie stosowane jest eklektyczne podejście do pracy terapeutycznej, ale w dużej mierze bazuje ono na modelu TEACCH. Na czym on polega? W skrócie: główny nacisk jest kładziony na poprawę umiejętności komunikowania się i maksymalne wykorzystanie potencjału danej osoby, aby była jak najbardziej niezależna. Programy edukacyjne są ustalane indywidualnie, w oparciu o szczegółową ocenę umiejętności uczenia się osoby autystycznej, przy czym zamiast braków próbuje się u niej rozpoznać przede wszystkim zdolności.

^{Zasady pracy z osobami z ASD}          

W pracy edukacyjnej wykorzystywana jest Kraina OZA – platforma internetowa opracowana przez Fundację specjalnie dla osób z autyzmem (www.KrainaOZA.pl). Kraina OZA wspomaga pogłębianie zainteresowań, nabywanie wiedzy oraz umiejętności – społecznych i zawodowych. Strona zawiera m.in. serwis informacyjny, artykuły popularyzatorskie, przepisy kulinarne oraz gry. Co ważne, na stronie można znaleźć informacje na temat poszukiwania pracy i możliwości zatrudnienia, a także cykl szkoleń e-learningowych przygotowujących do poruszania się na rynku pracy. Kraina OZA powstała w wyniku realizacji projektu „Edu-Autyzm”, współfinansowanego ze środków UE w ramach PO KL. Dziś platforma dostępna jest jako bezpłatne narzędzie dla wszystkich zainteresowanych, w całej Polsce. Każdy może zostać współtwórcą i redaktorem Krainy OZA. Wśród autorów artykułów są osoby z autyzmem i zespołem Aspergera.                       

Współpraca lokalna i międzynarodowa

Podkrakowski ośrodek nie tylko prowadzi programy aktywizacji społecznej i zawodowej, realizuje także projekty współpracy – lokalne i międzynarodowe, w tym w ramach programu Erasmus+ Edukacja dorosłych, a wcześniej Grundtvig.

Projekty realizowane przez Fundację dotyczą bezpośrednio edukacji dorosłych z ASD, jak również szkolenia pracowników i wolontariuszy zaangażowanych w działania edukacyjne na rzecz tej grupy. Warto przyjrzeć się rezultatom choćby wybranych przedsięwzięć.

Projekt Learning Groups – We can do it!, realizowany w międzynarodowym partnerstwie w ramach programu Grundtvig, miał na celu wspieranie osób z niepełnosprawnością, w tym osób z autyzmem, głównie poprzez rozwijanie i wspieranie ich umiejętności komunikacyjnych i społecznych; radzenia sobie z wyzwaniami; zastosowania narzędzi informatycznych oraz wolontariatu osób z niepełnosprawnością intelektualną. Materialnym rezultatem współpracy jest m.in. publikacja Project Book from A to Z, zbierająca wypowiedzi, komentarze i refleksje uczestników projektu – słuchaczy oraz pracowników. Więcej rezultatów oraz informacji na temat partnerstwa można znaleźć w sieci, w wersji polskiej oraz angielskiej.

Obecnie Fundacja realizuje m.in. projekt Rozwijanie kompetencji kadry pracującej na rzecz dorosłych z autyzmem – job shadowing w modelowych organizacjach europejskich, dofinansowany z programu Erasmus+ Edukacja dorosłych. Jego celem jest przeszkolenie kadry Fundacji w ramach cyklu zagranicznych szkoleń polegających na obserwowaniu „jeden na jeden” pracy osób zaangażowanych w edukację dorosłych z ASD w krajach, które mają większe doświadczenie w tej dziedzinie. Szkolenia skupiają się na trzech obszarach. Pierwszym są kompetencje oraz motywacja terapeutów, opiekunów i edukatorów, co jest kluczowe, biorąc pod uwagę, że w Polsce brak specjalistycznych programów studiów czy kursów kompleksowo przygotowujących do pracy z dorosłymi z autyzmem. Drugi obszar dotyczy rozwijania umiejętności związanych z zarządzaniem ośrodkiem. Trzeci dotyczy kompetencji w zakresie współpracy z otoczeniem (w tym z władzami i rodzicami osób z autyzmem), aby kształtować bardziej przyjazny kontekst dla wsparcia osób z ASD. Z pierwszymi efektami projektu, który potrwa jeszcze blisko rok, można już się zapoznać na stronie internetowej Fundacji.

^{Job shadowing na farmie ośrodka Montebello we Włoszech, gdzie osoby z niepełnosprawnością pracują przy uprawie roli, przetwórstwie owocowo-warzywnym oraz w kuchni przy przygotowaniu posiłków.}

Ludzie związani z Fundacją

Organizacja to jednak przede wszystkim ludzie, którzy na przestrzeni 20 lat wspierali i wspierają jej działalność. Obecnie w Fundacji pracuje blisko 60 osób, w tym 30 pracowników etatowych, głównie trenerów i terapeutów, ale także kadra administracyjna.

Działalność Fundacji wpiera również cała rzesza ludzi dobrej woli: fundatorów, rodziców dorosłych osób z autyzmem, darczyńców i wolontariuszy. W przypadku tych ostatnich organizacja korzysta zarówno ze współpracy z firmami, które decydują się na wdrożenie u siebie wolontariatu pracowniczego, jak i z pomocy osób indywidualnych. Obecnie Fundacja poszukuje osób zainteresowanych pomocą opiekunom/terapeutom w przygotowywaniu i prowadzeniu zajęć w pracowniach gospodarstwa domowego, ogrodniczej, stolarskiej, plastycznej oraz pomocą w pracach biurowych. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej Fundacji, w zakładce „Wolontariat”.