Od kiedy zaczęłam przygodę z różnymi formami edukacji, zawsze miałam problem ze zrozumieniem idei plusów za aktywność. Najgorzej było w szkole podstawowej. Nauczyciele zachęcali nas plusami do aktywności także w taki sposób, że za trzy plusy można było dostać piątkę, a to z kolei w istotny sposób wpływało na oceny semestralne lub końcowe. Podobnie było w liceum. Miałam nadzieję, że na studiach będzie inaczej i jako osoby dorosłe będziemy traktowani bardziej serio. Niestety bardzo się zawiodłam, gdyż na poziomie akademickim też spotkałam wykładowców, którzy „motywowali” studentów stawiając plusy za aktywność. Im dłużej doświadczałam tej formy wspierania mojej aktywności, tym bardziej rósł mój sprzeciw wobec niej i przekonanie o jej szkodliwości. Jako nauczyciel pracujący z dorosłymi NIGDY nie stawiam plusów za aktywność.

Dlaczego nie stawiam plusów za aktywność?

Powodów jest kilka. Jedne wynikają z doświadczenia, inne z wiedzy dotyczącej aktywności, motywacji i pracy z grupą.

1. Już w szkole podstawowej zorientowałam się, że aktywne są ciągle te same osoby. Nie były one ani najbystrzejsze, ani najbardziej wygadane. Po prostu szybko reagowały. Teraz wiem, że tę sytuację można odczytywać w wielu kontekstach, ale dwa z nich wydają mi się szczególnie interesujące. Pierwszym jest potrzeba ekspozycji społecznej. W każdej grupie mamy osoby, które nie mają problemu z występowaniem lub wypowiadaniem się na forum. Czasem potrafią one nawet zdominować grupę, potrzebują dużo miejsca i uwagi dla siebie. W każdej grupie znajdą się także osoby, które takich potrzeb nie mają, a nawet mogą mieć lęki ekspozycyjne. Oznacza to, że na forum grupy się nie wypowiedzą i nie zgłoszą się do odpowiedzi. Druga sprawa to sposób reagowania związany z temperamentem. Jedni reagują szybko i mocno, inni wolno i słabo. Jedni już są gotowi do odpowiedzi na postawione pytania, do innych dopiero dociera, że na końcu wypowiedzi prowadzącego zajęcia był znak zapytania. Dla mnie oznacza to, że nie mam prawa nagradzać (plusem za aktywność) lub karać (jego brakiem) kogoś za jego cechy temperamentalne lub cechy osobowości czy charakteru.
2. Kolejna sprawa to jakość wypowiedzi. To, że ktoś mówi dużo i często wcale nie musi oznaczać, że jego wypowiedzi są na temat, są refleksyjne i wnoszą nową jakość.
3. Trzecia sprawa to dynamika małej grupy. Podręczniki omawiające zagadnienia pracy z grupą podpowiadają, że w grupie 25-30 osobowej aktywnych może być 3-5 osób. Praktyka edukacyjna też na to wskazuje. Dla reszty najczęściej brakuje czasu i przestrzeni. Głównie dlatego, że kolejne osoby nie powtarzają myśli, które były już raz przytoczone, nawet jeśli myślą bardzo podobnie. Po prostu, ktoś wypowiedział je przed nimi.

Szczególnie dynamika małej grupy generuje niekorzystne skutki stawiania plusów za aktywność. Osoby wolniej reagujące mogą mieć poczycie krzywdy, niesprawiedliwości. Nie otrzymują gratyfikacji nie dlatego, że nie mają nic do powiedzenia, ale dlatego, że nie zdążą się wypowiedzieć. Po kilku niepowodzeniach rezygnują z kolejnych prób. A to z kolei uruchamia najbardziej zgubny skutek tej sytuacji, czyli mechanizm wyuczonej bezradności. 

Co zamiast plusów?

Po pierwsze unikam wszelkiego rodzaju dyskusji na forum czy tak zwanych pogadanek. Te formy sprawiają, że prowadzący rozmawia z kilkoma „aktywnymi” osobami. Zamiast tych rozwiązań proponuję takie formy dyskusji, które stwarzają więcej szans i możliwości na rozmowę, wymianę myśli, formułowanie argumentów. Szukam takich form pracy, które angażują możliwie wiele osób z grupy.

Najczęściej wykorzystuję:

• dyskusję „za i przeciw”
• debatę oksfordzką
• dyskusję panelową.

Dyskusja „za i przeciw” - jak sama nazwa wskazuje - służy przede wszystkim do przekonywania lub rozstrzygania sporów. Ten rodzaj dyskusji uczy przygotowywania argumentów wspierających i negujących tezę, daje więc możliwość przeanalizowania obu aspektów zagadnienia. Najbardziej przydatne są więc tematy kontrowersyjne, takie, do których nie jest trudno znaleźć mocne argumenty za i przeciw. Uczestników do grup dobieram losowo. Oznacza to, że muszą szukać argumentów biorąc na chwilę „w nawias” własne przekonania i preferencje.

Debata oksfordzka wywodzi się ze środowiska angielskich uniwersytetów, gdzie była stosowana jako jedna z najpopularniejszych metod nauczania różnych przedmiotów, zwłaszcza humanistycznych. Tradycja ta wpłynęła na uksztaltowanie się ścisłej struktury debaty oksfordzkiej i jej uporządkowanie. Obecnie pojawiają się różne warianty tego rodzaju dyskusji, ale modyfikacje te nie naruszają jej tradycyjnych zasad. W debacie oksfordzkiej uczestniczą: dwa zespoły: A - zwolennicy dyskutowanej tezy (afirmacja) oraz N - przeciwnicy tezy (negacja); marszałek i sekretarz: pierwszy to prowadzący debatę, drugi - zajmuje się porządkiem formalnym w trakcie dyskusji; sędziowie: nieparzysta liczba oceniających argumenty, przygotowanie zespołów i poszczególnych mówców, zachowanie limitów czasowych, stylistykę wypowiedzi itp. oraz obserwatorzy: osoby spoza wymienionych wyżej grup, mające prawo do zadawania pytań oraz glosowania wyłaniającego zwycięzcę. Zadania wszystkich uczestników debaty oksfordzkiej są podobne do funkcji uczestników klasycznej dyskusji “za i przeciw” tyle tylko, że są ścisłej określone, bardziej sformalizowane i oceniane przez sędziów i obserwatorów.

Dyskusja panelowa różni się od dyskusji “za i przeciw” tym, że nie służy do rozstrzygania sporów, a jedynie do prezentowania różnych stron omawianego zagadnienia. Dlatego zamiast formowania dwóch zespołów prezentujących argumenty do dyskusji panelowej zaprasza się ekspertów, którzy zajmują się tym samym zagadnieniem, ale z różnych perspektyw. Rolę ekspertów mogą przyjąć uczestnicy zajęć.

Można dyskutować bez plusów za aktywność!

Dyskusje i debaty to doskonała okazja nie tylko do omówienia konkretnego zagadnienia lub problemu. To także bezpieczna przestrzeń do rozwijania kompetencji społecznych, takich jak komunikowanie się, rozwiązywanie konfliktów, argumentowanie, praca zespołowa. Jest to forma, kiedy w naturalny sposób można doświadczyć dynamiki pracy grupy, poznać różnice między grupą i zespołem oraz ideę komplementarności kompetencji. Dobrze zaplanowana, zrealizowana i omówiona dyskusja, może pomóc uczestnikom zajęć w rozpoznaniu ich rzeczywistych kompetencji w zakresie komunikowania się.  Jako metoda prowadzenia zajęć ma wiele zalet:

• angażuje uczestnika (niezależnie od roli, jaką odgrywa w debacie)
• umożliwia wykorzystanie wiedzy i umiejętności wielu uczestników jednocześnie
• wspomaga  proces podejmowania decyzji
• kształtuje umiejętność logicznego myślenia i argumentacji
• daje możliwość przygotowania się do prezentacji publicznych
• wspomaga rozwijanie umiejętności komunikacyjnych.

Warto pamiętać jednak, że jest to metoda wymagająca. Dobrze przeprowadzona wymaga dużych umiejętności organizacyjnych zarówno ze strony prowadzącego jak i uczestników. Należy też uwzględnić, że dyskusje często wyzwalają emocje - zarówno pozytywne, jak i te trudniejsze. Każdy trener, zanim zaprojektuje zajęcia z wykorzystaniem tych metod, powinien się zastanowić, czy posiada kompetencje, aby także z tymi emocjami sobie poradzić.

dr hab. Małgorzata Rosalska – pedagog, doradca zawodowy, adiunkt w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej.

Zobacz także:

Co łączy ocenę umiejętności z horoskopem?

Q –sort. Technika, która mnie nigdy nie zawiodła.

O zgubnych skutkach plusów za aktywność