Jednym z udogodnień, z którego korzysta duża grupa osób niesłyszących są napisy. Można je znaleźć praktycznie wszędzie – w materiałach audiowizualnych wielu instytucji, na konferencjach, podczas wystąpień, a także w salach wykładowych niektórych uczelni.

Wyżej wspomniane „napisy” to oczywiście skrót myślowy. Istnieje kilka rodzajów napisów, dlatego też prezentujemy krótki słownik pojęć, który będzie pomocny w dalszej części artykułu:

• napisy dla niesłyszących – są zazwyczaj w materiałach audiowizualnych (filmy, spoty itp.), zawierają opisy dźwięków, etykiety (kto mówi w danej chwili), a także są kolorowe. Dlaczego? Po to, aby osoby niesłyszące cały czas wiedziały kto wypowiada dane kwestie. Czasem bohaterowie stoją tyłem do ekranu, czasem pojawia się jakiś głos w tle, ale nie pojawia się żadna twarz.
• napisy na żywo – szczególny rodzaj napisów – zazwyczaj nie zawierają one opisu dźwięków, ale mają etykiety i również są w różnych kolorach. Stosowane do programów na żywo.
• Symultaniczny Przekaz Tekstowy (SPT) – również napisy na żywo, ale wykorzystywane podczas konferencji, debat, a także wykładów na uczelni. Odzwierciedlają one z dużą dokładnością (aczkolwiek nie w 100%) słowa wypowiadane podczas wydarzenia.

Są dwa sposoby przygotowania napisów na żywo – automatyczny i z wykorzystaniem umiejętności szybkiego pisania. W pierwszej opcji wykorzystywane są programy do przetwarzania mowy na tekst – publicznie dostępne lub prywatnie tworzone przez firmy i udoskonalane aplikacje. Napisy te czasem są niedoskonałe, ale ma miejsce ciągły rozwój w tym obszarze i być może w przyszłości będą one techniką powszechnie stosowaną. Drugą opcją jest stenografia. Stenotypista zapisuje wszystkie padające słowa na spotkaniu i w ten sposób treść mówiona ma odzwierciedlenie w formie pisanej. Wadą tego rozwiązania jest, że bardzo dużo zależy od umiejętności stenotypisty – czy potrafi on „wyłapać” słowa w trudnych sytuacjach, np. w trakcie burzliwej dyskusji, czy rzeczywiście szybko pisze, czy stosuje zasady ortografii języka polskiego (błędy ortograficzne rażą w oczy).

• napisy uproszczone – pojawiły się stosunkowo niedawno, jako alternatywa dla tłumaczenia na język migowy. Osoby Głuche, które posługują się polskim językiem migowym, często nie rozumieją w pełni napisów dla niesłyszących, ponieważ język polski jest dla nich językiem obcym. Nie zawsze istnieje też możliwość zastosowania tłumaczenia na język migowy ze względu na różne czynniki (techniczne, finansowe itd.). W napisach uproszczonych trudne słowa, wyrażenia, zdania zastępowane są ich synonimami, podobnymi określeniami. Metoda ta ma tyle zwolenników, co przeciwników, zarówno wśród słabosłyszących jak i Głuchych.
• transkrypcja – zapisanie wypowiedzi w formie dokumentu tekstowego. Nie są to napisy, tylko właśnie transkrypcja, którą w każdej chwili można przeczytać, niezależnie od obejrzenia materiału audiowizualnego czy uczestnictwa w spotkaniu.

Skoro już omówione zostały poszczególne rodzaje napisów, przejdźmy do ich zastosowania. Na co należy zwracać uwagę? Jak je odpowiednio wykorzystywać w różnych sytuacjach?

Napisy powinny być dobrze widoczne dla osób niesłyszących. Jeśli wyświetlane są na małych ekranach, trzeba zadbać o to, aby miejsca najbliżej nich były zarezerwowane dla osób z nich korzystających. Mniejszy problem jest wtedy, gdy wyświetlone są na dużej powierzchni, dużą czcionką. Czasem mamy do czynienia z ekranami nad sceną, wtedy trzeba rozsądnie wybrać miejsca, aby można było zobaczyć i wystąpienie, i przeczytać napisy.

Dla osób niesłyszących ważne jest to, aby były widoczne nie tylko napisy, ale też prelegenci, aktorzy, inne osoby, które się wypowiadają. Stąd najlepszym rozwiazaniem są ekrany obok sceny lub miejsca, w którym stoją osoby mówiące. Jeśli nie ma takiej możliwości, to również nad sceną, w innym miejscu, ale tak, żeby było wciąż widać to co się dzieje aktualnie. Często popełnianym błędem jest sadzanie osób niesłyszących blisko sceny, aby mogły widzieć aktorów, a ekran z napisami mają one dokładnie nad swoją głową.

Dobrze zrobione napisy dla niesłyszących powinny cechować się dużą jaskrawością kolorów, żeby było je dobrze widać np. na tle ciemnego tła filmu, dlatego zalecane są kolory np. żółty, biały, zielony jaskrawy, ale już przy kolorze granatowym może być problem.

Jeśli chcielibyście wiedzieć więcej na temat napisów, polecamy poniższe strony i publikacje:

https://avt.ils.uw.edu.pl/publikacje/ - zawiera zarówno publikacje o audiodeskrypcji dla niewidomych jak też opisy najnowszych badań w dziedzinie napisów dla niesłyszących, respeakingu (lektor powtarza słyszany tekst do programu przetwarzającego mowę na tekst),

http://kulturabezbarier.org/container/Publikacja/Napisy%20dla%20nieslysz... – dla osób, które chciałyby się dowiedzieć jak tworzyć napisy dla niesłyszących w praktyce,

http://napisyplus.pl – strona dedykowana napisom dla niesłyszących,

http://www.fdc.org.pl/gallery/Kiedy-stosowa%C4%87-napisy-a-kiedy-j%C4%99...  – wskazówki dla tych, którzy chcieliby bardziej zgłębić się w temat napisów i tłumaczenia na język migowy.

Współautorka: PAULINA GUL.
Aleksandra Szorc i Paulina Gul są związane z Fundacją Kultury bez Barier.