ok. 4 minuty czytania – polub, linkuj, komentuj!

Na spotkaniu pewnej rady programowej, w rozmowie o tym, jak powinien wyglądać lokalny projekt edukacyjno-kulturalny dla seniorów, jedna z osób powiedziała: "Ale u nas to głównie panie przychodzą". Druga dodała: "Mężczyzn to chyba bardziej na ryby trzeba by zaprosić... albo na mecz".

Takie komentarze są częste i zazwyczaj pojawiają się z uśmiechem. Problem w tym, że coraz częściej mamy do czynienia z realnym znikaniem mężczyzn z przestrzeni edukacyjnych i kulturalnych. Nie tylko w grupie senioralnej, ale ogólnie. W badaniach nad uczestnictwem w kulturze, edukacji pozaformalnej czy wolontariacie, mężczyźni wypadają znacznie mniej aktywnie niż kobiety.

^{Photo by Toa Heftiba on Unsplash}

Męska nieobecność?

To nie jest temat nowy, ale przez długi czas traktowano go z przymrużenie oka. Dziś coraz wyraźniej widzimy, że to nie jest drobna statystyczna różnica, lecz szerszy wzorzec społeczny. Mężczyźni rzadziej korzystają z oferty domów kultury, bibliotek, rzadziej zapisują się na kursy, a jako wolontariusze pojawiają się sporadycznie. Co się z nimi dzieje? Gdzie są?

Jedna z odpowiedzi brzmi: tam, gdzie czują się kompetentni i "na swoim miejscu". Na stadionie, w garażu, na działce, czasem w zaciszu domu, przy komputerze. Problem polega na tym, że przestrzenie edukacyjne czy kulturalne są często kodowane jako "kobiecie". Miękka komunikacja, nacisk na emocje, relacyjność, warsztaty z ceramiki czy dyskusyjne kluby książki nie zawsze trafiają do męskiego wyobrażenia aktywności.

Dlaczego warto się tym przejąć?

Po pierwsze, dlatego że edukacja i kultura to nie tylko rozrywka, ale też profilaktyka. Samotność, wycofanie społeczne, brak sieci wsparcia to czynniki ryzyka depresji, uzależnień czy chorób somatycznych. Statystyki dotyczące samobójstw mężczyzn w Polsce są alarmujące. Mężczyźni nie tylko rzadziej sięgają po pomoc, ale też są mniej obecni w miejscach, gdzie mogliby ją otrzymać niejako przy okazji.

Po drugie, dlatego że kultura potrzebuje różnorodności. Także tej płciowej. Gdy z jakiejś przestrzeni znikają kobiety lub mężczyźni, traci ona swój potencjał spotkania. A edukacja dorosłych właśnie na tym spotkaniu powinna się opierać.

Co można zrobić?

Zacznijmy od tego, że nie chodzi o tworzenie specjalnych "męskich" programów edukacyjnych z siekierą i motorem w tle. Chodzi raczej o przemyślenie języka komunikacji, form zaproszenia, a także samej treści działania. W Oławie powstał projekt OrlikLAB, gdzie przestrzeń boiska piłkarskiego zamieniono w miejsce spotkania i rozmowy o lokalnych sprawach. Z kolei "Męska Szopa" to inicjatywa, w której naprawianie rowerów stało się pretekstem do wspólnego działania i budowania relacji.

Czym są Męskie Szopy? To przestrzenie stworzone z myślą o mężczyznach, głównie starszych, którzy chcą robić coś razem, ale niekoniecznie rozmawiać o emocjach przy kawie. Szopy działają na zasadzie warsztatów praktycznych: wspólne majsterkowanie, naprawa mebli, rowerów, czy budowa prostych konstrukcji. To działania, które nie tylko dają poczucie sprawczości, ale i umożliwiają budowanie relacji w naturalny, nieformalny sposób.

W Męskich Szopach nie chodzi o terapię czy edukację w klasycznym rozumieniu, ale o bycie razem i robienie czegoś, co ma sens. Dla wielu uczestników to pierwsze od dawna miejsce, gdzie czują się potrzebni i widziani. To też przestrzenie wolne od ocen, gdzie nie trzeba się popisywać wiedzą, ale można się podzielić doświadczeniem. A stąd już niedaleko do rozmów, refleksji i dzielenia się ważnymi sprawami.

Historia Męskich Szop wywodzi się z Australii, gdzie w latach 90. XX wieku zaczęto zauważać pogarszający się stan zdrowia psychicznego mężczyzn, zwłaszcza po przejściu na emeryturę. Zainicjowano więc pierwsze przestrzenie, w których mogli oni spotykać się, dzielić umiejętnościami, pracować rękami i budować relacje w niesformalizowany sposób. Pomysł szybko zdobył popularność i został zaadaptowany w wielu krajach, także w Europie. Dziś Męskie Szopy funkcjonują jako uznane narzędzie wspierania dobrostanu, integracji i aktywizacji społecznej – zwłaszcza wśród osób starszych.

W Polsce przykłady Męskich Szop z powodzeniem rozwijane są m.in. w Bydgoszczy i Warszawie, gdzie organizowane są spotkania, naprawy, wspólne budowanie i dzielenie się wiedzą. To inicjatywy, które pokazują, że mężczyźni chcą i potrafią być aktywni – jeśli tylko stworzymy im ku temu odpowiednie warunki.

Warto się uczyć od takich inicjatyw. Znaleźć sposoby, by dotrzeć do mężczyzn nie przez plakat z napisem "warsztaty rozwoju osobistego", ale przez zaproszenie do zrobienia czegoś razem, przy okazji. Edukacja może działać również przez działanie, a nie tylko rozmowę.

Zakończenie bez kropki

Ten tekst nie ma zakończenia z gotową receptą. Raczej zaproszenie do rozglądania się uważniej i zadawania sobie pytania: kto jest obecny, a kogo brakuje? I co możemy zrobić, by ta obecność była pełniejsza. Także po męsku.

dr Bartek Lis – socjolog, badacz społeczny, animator kultury, edukator. Kierownik Działu Badań i Rozwoju w Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku. W latach 2017-2024 związany z Centrum Kultury Zamek, jako kurator, badacz i animator. Wcześniej (2012-2017) kurator projektów społecznych w Muzeum Współczesnym Wrocław. Od 2012 roku stały współpracownik Towarzystwa Inicjatyw Twórczych "ę". Obszary specjalizacji: włączanie społeczne, studia o niepełnosprawnościach, senioralna "zależność", rozwój publiczności, edukacja obywatelska, sztuka jako narzędzie animacji spolecznej, gender, queer oraz crip studies. Ambasador EPALE.

Zobacz także:

Historie mniejsze i ich edukacyjny potencjał

Forum bez barier. O kinie dostępnym

Kino bez barier

Ścieżka uczestnictwa

Włączanie jest sztuką

Odnowa – sztuka i edukacja

Edukacja jako widoczność