ok. 6 minut czytania – polub, linkuj, komentuj!

Edukacja obywatelska odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu świadomych i aktywnych członków społeczeństwa. W kontekście małych społeczności, gdzie relacje międzyludzkie są bardziej bezpośrednie, znaczenie edukacji obywatelskiej nabiera jeszcze większej wagi.

Edukatorzy z naszej organizacji w dniach 16-18 sierpnia 2024r. brali udział w obserwacji pracy w Bendruomene Wspólnota Suzanska na Litwie w ramach projektu "Nowe inspiracje - nowe działania" z programu Erasmus plus. Jobshadowing dotyczył edukacji obywatelskiej prowadzonej w małej społeczności, a w szczególności metod rozwoju potencjału mieszkańców wsi w poczuciu bycia pełnoprawnym członkiem społeczeństwa.  W artykule tym omówimy, czym jest edukacja obywatelska, jej znaczenie w małych społecznościach, metody jej wprowadzania oraz wyzwania, przed którymi stoją takie inicjatywy.

Edukacja obywatelska to proces, który ma na celu rozwijanie umiejętności i wiedzy potrzebnych do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, politycznym i gospodarczym. Obejmuje ona nie tylko przekazywanie informacji na temat systemu prawnego, instytucji demokratycznych i praw obywatelskich, ale także rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia, komunikacji i współpracy.

W małych społecznościach edukacja obywatelska może przyjmować różne formy, takie jak warsztaty, spotkania, projekty lokalne czy programy edukacyjne w szkołach jak i w organizacjach prowadzących nieformalną edukację. Kluczowym celem jest budowanie zaangażowania obywatelskiego oraz wspieranie inicjatyw lokalnych.

Znaczenie edukacji obywatelskiej w małych społecznościach można sprowadzić do trzech głównych płaszczyzn. Jest to:

1. Budowanie społeczności - edukacja obywatelska w małych społecznościach np. wiejskich, przyczynia się do budowania więzi społecznych. Umożliwia mieszkańcom lepsze zrozumienie ich praw i obowiązków, co sprzyja większej integracji. Uczestnictwo 
   w lokalnych inicjatywach, takich jak zbiórki, festyny czy konsultacje społeczne, pozwala mieszkańcom na aktywne włączenie się w życie społeczności.
2. Zwiększenie aktywności obywatelskiej - wspierając edukację obywatelską, społeczności lokalne mogą zwiększyć poziom zaangażowania swoich członków. Świadomość własnych praw i możliwości działania motywuje obywateli do uczestnictwa 
   w wyborach, konsultacjach czy innych formach aktywności. Zwiększa to również odpowiedzialność za podejmowane decyzje
   i skutkuje lepszymi wynikami dla całej społeczności.
3. Rozwój krytycznego myślenia - edukacja obywatelska kładzie duży nacisk na rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia. 
   W małych społecznościach, gdzie informacje często rozprzestrzeniają się szybko, umiejętność analizy i oceny źródeł informacji jest niezwykle istotna. Umożliwia to mieszkańcom podejmowanie świadomych decyzji, co w efekcie prowadzi do bardziej odpowiedzialnych postaw.

W celu osiągnięcia założonych tez edukacji obywatelskiej należy zastosować odpowiednie metody jej wprowadzania przyjazne dla wszystkich mieszkańców.  W małych społecznościach często występuje zróżnicowanie pod względem wieku, wykształcenia, kultury czy statusu społecznego. Edukacja obywatelska musi być dostosowana do potrzeb i oczekiwań różnych grup, aby była skuteczna, dlatego najlepiej będą sprawdzać się metody oparte na aktywizacji mieszkańców. Można do nich zaliczyć:

1. Warsztaty i szkolenia – jest to jedna z najskuteczniejszych metod wprowadzania edukacji obywatelskiej w małych społecznościach. Warsztaty i szkolenia mogą być organizowane przez lokalne organizacje pozarządowe, szkoły czy władze samorządowe. Warsztaty te mogą obejmować różnorodne tematy, od praw człowieka po zasady działania samorządu lokalnego.
2. Projekty lokalne – inicjatywy takie jak: projekty rewitalizacji, akcje sprzątania czy działania na rzecz ochrony środowiska mogą być doskonałą okazją do nauki. Uczestnicy mają szansę zdobyć wiedzę na temat funkcjonowania społeczności, zrozumieć potrzebę współpracy oraz nauczyć się, jak wpływać na otoczenie.
3. Programy edukacyjne w szkołach i w organizacjach edukacyjnych – podmioty takie odgrywają kluczową rolę w edukacji obywatelskiej. Wprowadzenie programów nauczania, które uwzględniają tematykę obywatelską, może pomóc ludziom w różnym wieku czy statusie społecznym w zrozumieniu ich roli w społeczeństwie. Zajęcia z zakresu historii, wiedzy o społeczeństwie czy etyki mogą być wzbogacone o praktyczne zajęcia, takie jak debaty czy symulacje.
4. Współpraca z lokalnymi liderami z lokalnymi liderami, działaczami i organizacjami pozarządowymi – ta metoda może znacząco wzmocnić edukację obywatelską. Lokalne autorytety mogą prowadzić zajęcia, organizować spotkania i inspirować innych do działania. Dzięki temu mieszkańcy mają dostęp do wiedzy i doświadczenia osób, które znają realia ich społeczności.

Jednym z głównych wyzwań dla edukatorów prowadzących nieformalną edukację dorosłych w małych społecznościach wiejskich jest ich niska świadomość obywatelska. Często mieszkańcy nie zdają sobie sprawy z możliwości, jakie daje im system demokratyczny, co skutkuje apatią i brakiem zaangażowania. Dodatkowo małe społeczności wiejskie często borykają się z ograniczonymi zasobami, zarówno finansowymi, jak i ludzkimi. Brak funduszy może uniemożliwić organizację szkoleń czy warsztatów, co z kolei hamuje rozwój edukacji obywatelskiej. Sam proces wprowadzenia edukacji obywatelskiej może spotkać się z oporem ze strony mieszkańców, którzy są przyzwyczajeni do dotychczasowego sposobu funkcjonowania społeczności. Ważne jest, aby liderzy i organizatorzy potrafili przekonać społeczność o korzyściach płynących z aktywności obywatelskiej.

Do udanych inicjatyw w kontekście edukacji obywatelskiej w małych społecznościach wiejskich można zaliczyć wprowadzenie programów edukacji obywatelskiej w szkołach czy w organizacjach pozaszkolnych prowadzących zajęcia edukacyjne. Dzięki współpracy z lokalnymi organizacjami pozarządowymi uczestnicy edukacji biorą udział w  warsztatach, które uczą ich o prawach człowieka, zasadach demokracji oraz sposobach angażowania się w życie lokalnej społeczności. Innym przykładem mogą być akcje społeczne takie jak lokalne festyny, zbiórki charytatywne czy akcje na rzecz ochrony środowiska, które zyskują coraz większą popularność w małych społecznościach obszarów wiejskich. Uczestnicy mają okazję nie tylko działać na rzecz wspólnego dobra, ale także uczyć się, jak współpracować i komunikować z innymi. Nie można także pominąć programów mentoringowych, czyli inicjatywy organizacyjnych, które mają na celu wspieranie rozwoju zawodowego i osobistego poprzez tworzenie relacji mentor-podopieczny. 
W ramach tych programów starsi mieszkańcy dzielą się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodszymi pokoleniami. Jest to są świetny przykład edukacji obywatelskiej w praktyce. Tego typu inicjatywy pomagają budować więzi międzypokoleniowe oraz przekazują wartości i zasady działania społeczności.

Podsumowując -  edukacja obywatelska w małych społecznościach jest niezbędna dla budowania zaangażowanego 
i odpowiedzialnego społeczeństwa. Poprzez różnorodne metody, takie jak warsztaty, projekty lokalne czy programy edukacyjne, można skutecznie wspierać mieszkańców w ich aktywności obywatelskiej. Pomimo wielu wyzwań, które mogą się pojawić, warto inwestować w edukację obywatelską, aby tworzyć lepszą przyszłość dla lokalnych społeczności.