Ochrona środowiska stanowi od lat poważne wyzwanie, zwłaszcza wobec dynamicznego rozwoju nowych technologii i pojawiania się coraz nowszych produktów wysokoprzetworzonych, tak przemysłowych, jak i konsumpcyjnych. Czasy współczesne obfitują w katastrofy ekologiczne, zanieczyszczenia i kryzysy środowiskowe, wpływające na zmianę klimatu. Tym niekorzystnym zjawiskom można przeciwdziałać, między innymi poprzez edukację ekologiczną młodego pokolenia Polaków.

Czym jest edukacja ekologiczna?

Ekologia jest nauką o przyrodzie ze szczególnym uwzględnieniem jej ochrony. Umożliwia poznanie współzależności różnych zjawisk przyrodniczych i ich wpływu na życie różnych organizmów, w tym także człowieka. Kształtowanie świadomości ekologicznej jest niezwykle ważne, ponieważ jest ona podstawą utrzymania prawidłowego poziomu życia. A decydując się na odpowiednie postępowanie w życiu codziennym, można odegrać istotną rolę w kształtowaniu środowiska. Najprostszym i najczęstszym przykładem jest niepozostawianie śmieci i odpadków w miejscach do tego nieprzeznaczonych.

Edukacja ekologiczna w Polsce ma charakter obowiązkowy na podstawie dokumentów państwowych oraz ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, w których zostały przyjęte te zobowiązania. Głównym polskim dokumentem jest ustawa Prawo ochrony środowiska. ¹

Edukacja ekologiczna obejmuje bardzo różne formy upowszechniania wiedzy o przyrodzie i podnoszenia poziomu świadomości ekologicznej. Wprowadzenie do szkół programów nauczania z zakresu ochrony środowiska ma na celu ukształtowanie u uczniów odpowiednich postaw, przejawiających się m.in. w umiejętności zauważania zjawisk zachodzących w przyrodzie, ale i przewidywania ich następstw, stosunku emocjonalnym do tych zjawisk oraz znajomości zasad i sposobów działania na rzecz ochrony środowiska. Duże znaczenie ma także propagowanie określonych zachowań, przyjaznych dla otoczenia.

Regulacje prawne

Art. 3 ustawy Prawo ochrony środowiska określa cel działań, podejmowanych przez człowieka na rzecz utrzymania środowiska naturalnego w możliwie najlepszym stanie. Celem tym jest zachowanie i przywracanie równowagi przyrodniczej, zatem ochrona środowiska polega na:

1. racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, 

2. przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, 

3. przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. ²

Główne ustalenia zapadają w Ministerstwie Ochrony Środowiska, a nadzór nad przestrzeganiem przepisów sprawuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska i Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska. Z kolei Państwowa Rada Ochrony Przyrody ma za zadanie dokonywanie oceny stanu środowiska i sporządzanie raportów z badań kontrolnych. Natomiast Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej finansuje inwestycje, umożliwiające dostosowanie naszych standardów ochrony środowiska do wymogów Unii Europejskiej, np. budowę oczyszczalni ścieków. Swój udział w działaniach prośrodowiskowych ma także Minister Zdrowia, który wydał rozporządzenie o wymogach bezpieczeństwa dla zdrowia wody z własnych ujęć ³. Badaniami wody zajmują się wyspecjalizowane instytucje, np. https://strefawodna.pl/content/11-badania-wody .

Nie sposób nie wspomnieć o organizacjach pozarządowych, działających na rzecz ochrony środowiska i edukacji ekologicznej, jak Liga Ochrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych czy Greenpeace.

Przykłady działań proekologicznych

Edukacja ekologiczna powinna mieć charakter kompleksowy, kształtujący świadomość w zakresie ochrony środowiska w skali od ogólnoświatowej do lokalnej. Przykładem tej pierwszej może być niedawno zakończona Konferencja ws. Zmian Klimatu COP24 w Katowicach i poruszana podczas obrad tematyka emisji dwutlenku węgla do atmosfery czy ekologiczne metody pozyskiwania energii. Oprócz tego istotne znaczenie ma przeciwdziałanie zanieczyszczeniom wód oceanicznych na skutek awarii statków, zwłaszcza tankowców. W skali krajowej jest to tworzenie stref chronionych, jak rezerwaty, parki krajobrazowe i narodowe, które umożliwiają zachowanie przyrody w jej naturalnym stanie, ocalenie ekosystemów i rzadkich gatunków flory i fauny. Należy podkreślić rolę Polskiego Związku Łowieckiego, który – wbrew szkodliwym stereotypom – zajmuje się dokarmianiem zwierzyny, jej introdukcją i reintrodukcją (np. przygotowania do reintrodukcji dropia w Wielkopolsce) oraz walką z kłusownictwem, niszczeniem naturalnych siedlisk zwierząt oraz walką z wypieraniem szlachetnych gatunków rodzimych przez inwazyjne (np. norki europejskiej przez norkę amerykańską).

W skali lokalnej należy zwrócić uwagę na niewypalanie traw i niedokonywanie wycinki lasów tam, gdzie nie jest to absolutnie konieczne. W jeszcze bardziej zawężonym zakresie trzeba uświadamiać młodzież w aspekcie prawidłowego segregowania śmieci, niespalania ich w domowych urządzeniach grzewczych, oszczędzania wody, recyklingu opakowań, budowy karmników przed zimą i regularnego wykładania pożywienia dla ptaków.

Projekty ekologiczne

Rolą trenera jest wspólna praca w środowisku i na jego rzecz w taki sposób, aby wszyscy umieli zauważać, analizować, oceniać zjawiska i podejmować odpowiednie działania. Służą temu różne formy projektów:

• konkursy – np. fotograficzne, o tematyce roślinnej, zwierzęcej, związanej z krajobrazem regionu

• doświadczenia i badania – np. dlaczego rośliny więdną, dlaczego nie powinno się stosować pestycydów, znaczenie czystości powietrza

• akcje jednorazowe, np. sprzątanie świata

• nauka segregowania odpadów.

Propozycji może być znacznie więcej; chodzi o to, aby zainteresować problematyką. Wszystko zależy od inwencji i zaangażowania trenera.