Autor artykułu: Thierry Ardouin

Język oryginału: francuski; tłumaczenie Krajowe Biuro EPALE Polska

Béatrice Savarieau i Marielle Boissart zorganizowały dzień naukowy (4 kwietnia 2018) pod hasłem „Portfolio w relacji zatrudnienie – edukacja”, w ramach laboratorium CIRNEF Uniwersytetu w Rouen w Normandii. Wydarzenie stanowiło kontynuację dyskusji na temat poruszony we wspólnej książce opublikowanej w 2016 r.: "Portfolio między inżynierią społeczną a społecznym zaufaniem". Wydawnictwo Harmattan.

Była to doskonała okazja do spotkania Marielle Boissart i Béatrice Savarieau oraz porozmawiania z nimi o portfolio, jego miejscu i znaczeniu w kształceniu dorosłych oraz jego związku z tematyką orientacji zawodowej. Jest to wymiana myśli rozpisana na dwa głosy, którą Państwu teraz proponujemy.

Na początek, proszę się przedstawić i powiedzieć, co panie skłoniło do pracy nad portfolio?

Marielle Boissart: Jestem członkiem stowarzyszonym w Laboratorium CIRNEF Uniwersytetu w Rouen, w którym pracuję jako doktor pedagogiki. Moje badania koncentrują się na projektowaniu edukacji dorosłych poprzez zbadanie w jaki sposób przyczynia się ona do profesjonalizacji. Moja praca doktorska, którą obroniłam w grudniu 2014 r. nosiła tytuł: „Edukacja pielęgniarek: genialne podejście do profesjonalnej pracy organizacji na rzecz studentów i kadry kierowniczej w obszarze zdrowia”. Jestem pielęgniarką tzw. szkolenia wstępnego, posiadam również doświadczenie na stanowisku kierowniczym w obszarze opieki zdrowotnej, jestem zastępcą dyrektora w Instytucie Kształcenia Paramedycznego w Aubagne. Obecnie uczestniczę w szkoleniu dla dyrektorów związanym z udzielaniem świadczeń medycznych w EHESP (Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego) w Rennes.

Beatrice Savarieau: Jestem wykładowczynią przedmiotów przyrodniczych na Uniwersytecie w Rouen, członkinią laboratorium Cirnef. Wykładam w pierwszym i drugim cyklu uniwersyteckim, w którym ostatnie reformy zmieniły nauczanie ewoluując od pedagogiki do profesjonalizacji, kwestionując nauczanie, rolę orientacji zawodowej i przystosowania zawodowego studentów. Polega to na tym, że staże przekształca się w kursy szkoleniowe; wątpliwości budzi również konieczność wspierania rozwoju kształcenia. Zaobserwowane zmiany skłoniły mnie, badaczkę w obszarze szkoleń dorosłych i technologii, do zastosowania kreatora portfolio Mahara (aplikacja do tworzenia portfolio https://mahara.org) na dwóch moich kursach „Analiza praktyk” i „Wsparcie w tworzeniu osobistego projektu i zawodowego”.

Skąd pochodzi termin portfolio? Jaka jest jego geneza i jak zaczął być wykorzystywany w kształceniu?

Marielle Boissart: Etymologicznie słowo folio pochodzi z łaciny - foliumqui i oznaczało w epoce renesansu arkusz. Następnie zaczęło oznaczać kartkę rękopisu. Zapożyczony z włoskiego portafogli, termin portfolio pochodzi od angielskiego (do interfoliate) i oznacza układanie białych kartek papieru w podwójnym kartonie. Takie pojmowanie portfolio związane ze sztukami malarstwa, fotografią, itp. odnaleźć można w dziedzinie edukacji i szkoleń, początkowo w Ameryce Północnej. Oznacza teczkę. Pod tym pojęciem rozumie się zarówno narzędzie, jak i działanie. Grupa robocza zarządu szkolnego Premieres-Seigneurie, z prowincji Quebec definiuje portfolio jako: „narzędzie oceny szkoleń, które pozwala zebrać i zachować próbki pracy ucznia. Wpisuje się w działanie polegające na stałej ocenie i  jest realizowane we współpracy z uczniem[1]”.

Pojawia się tu już pojęcie prac wykonywanych przez ucznia, który odgrywa aktywną rolę w procesie uczenia, ponieważ współpracuje przy tworzeniu portfolio. Zadanie kształcenia powierza się również i jemu. Inna definicja przedstawiona w raporcie Dyrekcji Zasobów Edukacyjnych Departamentu Edukacji w Quebecu, przywołuje pojęcie selekcji dokumentów: „Kolekcja prac ucznia świadcząca o jego umiejętnościach, przedstawiająca istotne ślady jego osiągnięć[2]„.

Czytamy również: „Portfolio odzwierciedla osobistą podróż ucznia[3].” Definicje te odwołują się do zorganizowanej struktury różnorodnych prac, i refleksji studenta, które pozwalają mu na uczenie się podczas przebiegu szkoleń (J. Barett, 2004 r., Mr Challis, 2005 r.).

Te prace i refleksje stanowią dokumenty, które są interesujące, o ile stanowią dowód nauki (J. Tardif, 2006 r.). Wśród nich można znaleźć: prace pisemne, projekty badawcze, raporty po lekturze tekstów, teksty z obserwacjami w miejscu pracy, obserwacje organu nadzoru, nauczycieli lub rówieśników, analiza sytuacji klinicznych, itp.

Beatrice Savarieau: Portfolio początkowo było narzędziem artystów i freelancerów, których specyfika pracy wymagała poszukiwania klienta. Od początku było odpowiedzią na potrzebę prezentacji i komunikacji, dowodem uznania wiedzy. Portfolio jest swego rodzaju ilustrowaną wizytówką lub witryną posiadanej wiedzy, poprzez udostępnienie kolekcji dzieł albo kreacji, odzwierciedlających talent. W rezultacie po trochu, portfolio w miarę jak staje się coraz bogatsze, umożliwia ponowne zdefiniowanie kreatywnego myślenia począwszy od śladów pozostawionych przez pracę, jest to produkt, który można również ulepszyć od chwili, gdy wszedł do przestrzeni publicznej jak jego prezentację, design, ergonomię i nawet rozpowszechnienie.

Dopiero w1980 roku, zgodnie z powyższą logiką, portfolio staje się w dziedzinie edukacji, najpierw w krajach anglosaskich , później w Europie w latach 90., narzędziem „zbioru danych” (Belair & Van Nieuwenhoven, 2010 r. s.161); tak, jakby odkąd zostało dozwolone graficzne rejestrowanie kształcenia, otwarte zostały nowe drogi do pedagogiki, a przynajmniej do uczenia się. W ten sposób  różnorodność celów będących cechą portfolio przyczynia się często do tego, że staje się ono niezrozumiałe dla odbiorcy, samo narzędzie obrazuje proces tworzenia, i nie jest tylko gotowym produktem.

Ostatecznie, jaką zaproponowałabyś definicję portfolio, jeżeli miałabyś zaproponować jedną?

Beatrice Savarieau: Wiele terminów portfolio podkreśla proces tworzenia, „portfolio prezentacji, oferty, oceny, nauki, certyfikacji, mobilności, zatrudnienia, języków; portfolio doświadczenia i kompetencji”, wymaga to pewnej umiejętności w zastosowaniu, zwłaszcza, gdy portfolio ma za zadanie osiągnięcie wielu celów i umiejętności. Ten pojęciowy „miszmasz” ze względu na ustawiczną budowę różnych narzędzi, które stwarzają oczywiście ogromną różnorodność, doprowadza do chaosu co do stosowania zaleceń adekwatnych do użycia danego narzędzia (Bélair & Van Nieuwenhoven, 2010 r., p.163). Dlatego też, jeśli mamy podać jedną definicję, możemy podać taką: „indywidualne dokumenty zawierające własne elementy szkolenia, doświadczenia i kompetencje” (J. Aubret).

Jakie są główne cechy portfolio?

Marielle Boissart: Trzy elementy mogą być przypisane do portfolio (M.-F. Carnus i C. Van Nieuwenhoven, 2014 r.): wybór zbioru składającego się z kawałków „autentycznych”, refleksja i zaangażowanie autora. Okazują się one być dominujące w pedagogice, ponieważ oczekuje się od ucznia, aby w jego portfolio znalazły się wybrane wedle jego uznania dokumenty poświadczające odbyte staże, i nabyte doświadczenia. Portfolio jest uważane za narzędzie należące do ucznia, a jego udział w jego stworzeniu jest niezbędny, zważywszy, że to rolą ucznia jest analiza swoich praktyk i przedstawienie ich w formie portfolio w czasie stażu.

Beatrice Savarieau: Uważamy, że portfolio jest często uznawane w edukacji jako narzędzie samoedukacji, będące wsparciem dla rozwoju przemyślanych praktyk, dla współdziałania teorii i praktyki lub interioryzacja przeżytego doświadczenia (Runtz-Christan & Rouiller, 2006 r.). Ta wszechstronność możliwych zastosowań wyjaśnia bez wątpienia jego sukces, ale czy nie jest on skądinąd związany z rosnącymi wymaganiami w sferze zawodowej jak i edukacyjnej? Stąd pojęcie kompetencji zastąpiło stopniowo pojęcie kwalifikacji w obszarze pracy i wiedzy w zakresie praktyk edukacyjnych. W tym miejscu podnosi się trudność dotyczącą uznawania kompetencji w dziedzinie zawodowej, edukacyjnej i szkoleniowej. Zanotujmy ścisłe połączenie kompetencji i aktywności. Funkcjom portfolio przypisywane są więc liczne cechy często będące wynikiem eksperymentów (Baupère., 2015 r.), i których zadaniem jest wykazanie odpowiednich kompetencji. Są to w rzeczywistości dwa procesy, co sprawia, że konieczne jest wsparcie wdrażanych działań.

Jakie jest miejsce i jakie ma znaczenie portfolio w kształceniu dorosłych?

Marielle Boissart: Podejście introspekcyjne w odniesieniu do portfolio oznacza analizę działania przeprowadzonego przez ucznia i sformalizowanego na piśmie:

• doświadczenia przeżyte w różnych kontekstach: w edukacji pielęgniarskiej, co odpowiada sprawozdaniu z analizy praktyk (dwie w czasie stażu; szkolenie powinno zawierać przynajmniej siedem staży);
• analiza tych doświadczeń względem identyfikacji wiedzy i umiejętności, które mogą zostać rozwinięte, identyfikację tych, które rzeczywiście zostały rozwinięte, powiązania między nauczaniem, a umiejętnościami, które zamierza się nabyć;
• analiza tych doświadczeń względem identyfikacji potrzeb szkoleniowych, biorąc pod uwagę brak wiedzy i umiejętności;
• planowanie strategii uczenia się i korzystania z zasobów, aby dążyć do rozwijania wiedzy i umiejętności zidentyfikowanych  jako brakujące.

Analiza praktyk dotyczących portfolio przybiera charakter zwrotny w tym sensie, że zachęca się uczniów do analizy swoich praktyk. Chodzi o zapewnienie interpretacyjnego i krytycznego spojrzenia w celu zdystansowania się, zanim rozpocznie się intelektualny proces. Ten ostatni wymaga jasnego wyrażania się, umożliwiającego budowę myśli. Jednakże L. Vygotski twierdzi, że tak jak język zmienia sposób myślenia, tak myśl zmienia język. Jak tworzy się więc to oddziaływanie? Oparta głównie na paradygmacie powiązania praktyk z działaniem autora, zwrotnej relacji uznawanej jako: „Ciąg operacji odnoszących się do pracy intelektualnej. Jest również często praktyką językową, diagonalną i społeczną.[4].”

Jakie są główne warunki wdrażania portfolio w edukacji dorosłych?

Portfolio, którego pisemna identyfikacja ma za zadanie być konstruktywną, nie przeszkadza w wymianie z profesjonalistami. Celem jest stymulowanie interakcji, które zapewniają profesjonalną strukturę dla ucznia poprzez jego konfrontację z napotykanymi sytuacjami. Ścisła współpraca pomiędzy różnymi kursami szkolenia jest niezbędna.

Istotnie, analizy praktyk przywołują funkcje związane z dystansowaniem, integracją i transformacją tylko wtedy, gdy są one zrozumiałe i cenione przez podmioty z nich korzystające; w tym przypadku i w ramach wzajemnego partnerstwa między miejscem, gdzie odbywają się staże, a trenerami zdrowia, portfolio staje się wektorem profesjonalnej socjalizacji współtworzonej dla każdego uczestnika, którego kultura zwrotnego oddziaływania pozostaje filarem założycielskim.

Czy mogą Panie podać przykład zastosowania portfolio w Waszych dziedzinach?

Marielle Boissart: Portfolio jest wykorzystywane przez osoby odpowiedzialne za szkolenie medyczne  studentów podczas rozmów dotyczących monitorowania ich postępów w nauce w Instytutach Szkoleń dla Pielęgniarek, w celu sporządzenia bilansu nabytych umiejętności w czasie stażu i w celu zmiany jego przebiegu, jeśli zachodzi taka potrzeba, aby sprostać ustalonym odgórnie wymaganiom, w zależności od potrzeb nauczania i zawodowych planów studenta. Jest używane przez opiekuna stażu w celu ustalenia potrzeb szkoleniowych studenta, na początku stażu.

Beatrice Savarieau: Na uniwersytecie, portfolio pozwala zdystansować się od miejsca przebiegu stażu. Umożliwia także nauczycielowi towarzyszenie uczniowi, udzielanie informacji zwrotnych, dzięki czemu staż jest bardziej przydatny. Zinterioryzowanie doświadczenia pozwala przyjąć postawę czynną, czy to w odniesieniu do już odbytego stażu, czy planowanego. Ponadto, może stanowić wizytówkę nabytych umiejętności osobistych i zawodowych, i z tego punktu widzenia ułatwić ewentualną rekrutację lub kontynuowanie studiów. W edukacji dorosłych e-portfolio umożliwia również wymianę między rówieśnikami lub z ludźmi, którzy mogą skomentować jego zawartość.

Jakie powiązania lub jakie miejsce może mieć portfolio w poradnictwie lub w orientacji zawodowej?

W obszarze edukacji pielęgniarskiej, portfolio może pomóc uczniowi w jego orientacji zawodowej, a mianowicie w budowaniu planów szkoleniowych i zawodowych, pogłębieniu znajomości samego siebie, pobudzeniu refleksji o swoich aspiracjach zawodowych. Promuje samoocenę i nabranie dystansu do samego siebie.

Pozwala mu to na uświadomienie sobie swoich talentów i słabości, nad którymi powinien popracować.

W przypadku stażu studenckiego praca nad portfolio polega na budowaniu powiązań między elementami życia studenta, które inaczej nie byłyby widoczne. Ponadto wsparcie stażysty może się okazać pomocne, pozwalając na nawiązanie kontaktu między szkołą albo uniwersytetem i przedsiębiorstwami. Dlaczego nie podzielić się swoim portfolio zarówno z opiekunem stażu i z instruktorem, którzy będą w ten sposób zachęceni do dialogu? Taki kontakt oparty na zdarzeniach, sytuacjach lub refleksjach może wzbogacić proces uczenia się.

Dziękuję za rozmowę. Życzę dobrej lektury i zachęcam do podzielenia się Waszymi refleksjami na platformie EPALE.

Zachęcamy do podzielenia się Waszymi opiniami, do uzupełnienia lub udostępnienia własnych przykładów dotyczących portfolio.

[1] Zarząd szkoły  Premires -Seigneuries  (Quebec). Portfolio. Źródło: 14 października 2010 r. z <http://recit.csdps.qc.ca/portofolio/avant.htm >.

[2] Ministerstwo Edukacji Quebecu (M.E.Q.). (Maj 2002). Portfolio na nośnikach cyfrowych. Zarządzanie zasobami dydaktycznymi. Źródło: 07 grudnia 2011 r. z <http://www.mels.gouv.qc.ca/drd/tic/pdf/portofolio.pdf >.

[3] Tamże. Ministerstwo Edukacji Quebec (M.E.Q.). (Maj 2002 r. ).

[4] Perrenoud, P. Zastosowanie praktyki zwrotnej relacji w naukach społecznych warunkiem profesjonalizmu. Kształcenie Ustawiczne, nr 160, (2004 r.), str.36.