Współczesne biblioteki oferują swoim użytkownikom dostęp do szeroko rozumianych dóbr i zasobów kultury. Odwiedzając książnice można posłuchać muzyki, audiobooka, wypożyczyć książkę papierową, czytnik elektroniczny lub film. Wizyta jest niejednokrotnie wzbogacona rozmową o literaturze, czy udziałem w wydarzeniu wybranym z bogatej z oferty kulturalnej instytucji. Czasami jednak użytkownik nie ma możliwości odwiedzenia biblioteki albo poszukiwane przez niego materiały są z różnych przyczyn niedostępne. Można wtedy skorzystać z jednej z wielu funkcjonujących obecnie bibliotek cyfrowych. 

Czym jest biblioteka cyfrowa?

Powstanie bibliotek cyfrowych wiąże się z silną ekspansją nowych technologii we wszystkich dziedzinach życia, również tego naukowego i kulturalnego. Repozytoria cyfrowe podobnie jak książnice funkcjonujące “w realu” oferują swoim użytkownikom dobra kultury, tyle że w formie cyfrowej. Są to skany książek, artykułów, fotografie, reprodukcje dzieł sztuki, utwory muzyczne i filmowe. Wszystko dostępne w sieci przez całą dobę. Dokumenty można pobrać lub przejrzeć za pomocą przeglądarki. Powstawanie takich miejsc w sieci przynosi korzyści zarówno czytelnikom, jak i bibliotekom tradycyjnym. Jest również dobrym rozwiązaniem wspierającym działalność Archiwów Państwowych, Towarzystw Genealogicznych czy muzeów. Cyfryzacja materiałów umożliwia ich udostępnienie masowemu odbiorcy przy jednoczesnym zabezpieczeniu cennych zbiorów przed zniszczeniem. Nie bez znaczenia jest tu również łatwość wyszukiwania i szybka aktualizacja informacji.

Największe światowe projekty

Pierwszym projektem biblioteki cyfrowej, w której obecnie udostępniono ponad 59 000 darmowych ebooków, jest Projekt Gutenberg. Platforma dostępna w 4 językach jest tworzona przez wolontariuszy, którzy digitalizują, i zamieszczają nowe tytuły w katalogu. Dostęp do zbiorów jest bezpłatny z możliwością przekazania dobrowolnej dotacji na funkcjonowanie projektu. 

 Źródło: https://www.wdl.org

Prawdopodobnie najbardziej znaną na świecie biblioteką cyfrową jest World Digital Library. Uruchomiona została 10 lat temu z inicjatywy UNESCO i Biblioteki Kongresu. Znajdują się w niej zasoby elektroniczne pochodzące ze 193 krajów w 145 językach  - łącznie ponad milion różnego rodzaju dokumentów. Jej zadaniem jest wspieranie prac badawczych, ułatwienie dostępu do sprawdzonych źródeł wiedzy, a także nawiązywanie relacji międzyinstytucjonalnych. 

Ciekawym przykładem biblioteki jest Internet Archive - czyli Archiwum Internetu. Inicjatywa została rozpoczęta w 1996 roku i początkowo miała na celu archiwizację tego, co pojawia się w sieci. Dzięki takiemu działaniu platforma zawiera dziś 330 miliardów skatalogowanych stron www, 20 milionów książek i tekstów, 4,5 miliona nagrań audio (w tym 180 000 koncertów na żywo), 4 miliony filmów (w tym 1,6 miliona programów telewizyjnych), 3 miliony zdjęć, 200 000 programów. Ideą, która do dziś przyświeca osobom tworzącym Archiwum Internetu jest upowszechnienie dostępu do wiedzy, bez względu na miejsce zamieszkania, sprawność fizyczną, czy status społeczny.

Polskie zasoby cyfrowe

Pierwsza biblioteka cyfrowa w Polsce powstała w 2002 roku. Była to Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa. Jej funkcjonowanie przygotowało grunt dla kolejnych projektów upowszechniających kolekcje przechowywane w wielu instytucjach kultury. 

Poszukiwania naukowe dla każdego

Jednym z największych rodzimych projektów jest Federacja Bibliotek Cyfrowych zawierająca zbiory pochodzące ze 138 bibliotek naukowych i publicznych, a także muzeów i archiwów. Dzięki współpracy z wieloma ośrodkami pojawiło się w sieci miejsce, w którym uzyskać można dostęp do ponad 6,5 milionów dokumentów przechowywanych fizycznie w różnych zakątkach w kraju. Dodatkowo FCB ściśle współpracuje z Europeaną - największą europejską biblioteką cyfrową, która powstała dzięki wsparciu komisji Europejskiej. Federacja dostarcza do Europeany informacje promujące Polskie dziedzictwo i przyczynia się do jego upowszechniania. 

Poszukiwania rzadko dostępnych pozycji znane są przede wszystkim w środowisku naukowym. Przed nastaniem ery internetu, pisząc prace użytkownicy musieli niejednokrotnie odwiedzić kilka lub kilkanaście instytucji, w których przechowywane były materiały. Obecnie ogromnym ułatwieniem dla prowadzących poszukiwania naukowe, obok wspomnianej FCB jest projekt pod nazwą Academica - Cyfrowa wypożyczalnia międzybiblioteczna książek i czasopism naukowych. Znajduje się w niej ponad 3 miliony dokumentów ze wszystkich dziedzin wiedzy. Dzięki specjalnym terminalom Academica umożliwia dostęp również do zasobów Biblioteki Narodowej. Część plików posiadających status otwartego dostępu można przeglądać z komputerów prywatnych, dostęp do pozostałych możliwy jest na sprzęcie znajdującym się w wielu bibliotekach naukowych w kraju. 

Słowa i obrazy - starodruki i archiwalia w sieci

Biblioteka Narodowa i Biblioteka Jagiellońska to bez wątpienia jedne z najważniejszych książnic w Polsce. Przechowywane w nich dokumenty mają bardzo duże znaczenie dla dziedzictwa Narodowego. Z myślą o powszechnym i bezpłatnym udostępnieniu cennych zasobów Biblioteka Narodowa stworzyła portal pod nazwą Polona. Zamieszczone na niej materiały w formie cyfrowej w większości posiadają status domeny publicznej. Dzięki Polonie użytkownicy mają dostęp do zdigitalizowanych pereł polskiego piśmiennictwa m.in. starodruków, książek z XIX i XX w., rycin, druków ulotnych, nut, rękopisów, zbiorów kartograficznych i czasopism, które są doskonałą bazą wspierającą pracę dydaktyczną oraz prowadzenie zajęć w wielu instytucjach kultury i edukacji. 

  Źródło: https://polona.pl/

Podobny cel przyświecał twórcom portalu Szukaj w Archiwach, który powstał z inicjatywy Narodowego Archiwum Cyfrowego. Na portalu od dekady udostępniane są zasoby Archiwów Państwowych oraz instytucji współpracujących. Przeglądanie serwisu jest darmowe i nie wymaga logowania. Wśród skanów znajdziemy najstarsze i najcenniejsze  dokumenty z historii Polski, ale również np akta metrykalne i urzędowe, które są doskonałym źródłem wiedzy dla genealogów.  

Nowości literackie bez wychodzenia z domu

Użytkownicy, w szczególności bibliotek publicznych, niejednokrotnie uważnie śledzą rynek wydawniczy i filmowy.  Poszukują nowości, pozycji zekranizowanych, a także tytułów i autorów nominowanych do prestiżowych nagród. Ze względu na ten trend, obok otwartych bibliotek cyfrowych, upowszechniających dostęp do klasyki oraz literatury popularnej i naukowej pojawiły się platformy komercyjne oferujące cyfrowe wersje najnowszych i najbardziej poszukiwanych tytułów w ramach płatnego abonamentu. Obecnie najpopularniejszymi serwisami e-booków i audiobooków są Legimi, Nasbi Osbi oraz Ibuk Libra. Co ciekawe wiele bibliotek stacjonarnych zapewnia swoim użytkownikom darmowy dostęp do tego rodzaju platform.

Popularyzacji równego dostępu do współczesnych dóbr kultury służą różnego rodzaju akcje społeczne. Jedną z nich jest Kultura na Widoku dzięki, której każdego roku można uzyskać darmowy dostęp do kilkuset utworów – filmów, muzyki, książek online i spektakli teatralnych. 

Dlaczego warto korzystać z bibliotek cyfrowych?

Biblioteki cyfrowe umożliwiają użytkownikom korzystanie z zasobów każdego dnia bez względu na porę. Ułatwiają prowadzenie badań naukowych, lub po prostu dostęp do wyczekiwanych nowości wydawniczych. Dodatkowo są doskonałym źródłem wspierającym prowadzenie działalności kulturalnej i edukacyjnej. Zawarte w nich materiały archiwalne, zarówno w pisane jak i graficzne posiadające status umożliwiający przetwarzanie i wykorzystanie mogą stanowić doskonałą bazę do przygotowania prezentacji, wystaw historycznych bądź innych pomocy dydaktycznych.

Na zakończenie zachęcam do podzielenia się Waszymi opiniami i doświadczeniami dotyczącymi wirtualnych czytelni. Macie swoje ulubione?

---

Monika Schmeichel-Zarzeczna – historyk sztuki, animatorka kultury, bibliotekarka, grafik i kurator wystaw. Obecnie pracuje w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie gdzie prowadzi warsztaty i spotkania dla różnych grup wiekowych. Członkini Ogólnopolskiej Sieci Bibliotekarzy LABiB. Ambasadorka EPALE.

 

Zobacz także:

Bookcrossing – uwolnij książkę!

BiblioLAB – biblioteczny transfer wiedzy

Biblioteka to ludzie!

„Dziel się wiedzą, mnóż pomysły” - sieciowanie w bibliotekarskim wydaniu

Co może dać Ci biblioteka XXI wieku?

Jesteś zainteresowany edukacją w bibliotekach? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod i niestandardowych form? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!

Interesują Cię nowe technologie w edukacji dorołych? Szukasz inspiracji i niestandardowych form? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!