„W wakacje nie odpuszczam. Chodzę i już się cieszę” – taką odpowiedź na portalu społecznościowym tuż pod moim postem informującym o kontynuacji w lipcu i sierpniu spotkań klubu dla seniorów – wolontariuszy, zamieściła Pani Maria – aktywna uczestniczka zajęć.​

Rezygnacja z udziału w warsztatach, spotkaniach i innych cyklicznych wydarzeniach przez część seniorów w okresie wakacyjnym nie jest jednak zaskoczeniem. Część z nich przenosi się na działki, wyjeżdża do sanatoriów, na wycieczki czy, jak Pani Maria, opiekuje się swoimi wnukami. Dlatego kluby seniora częściowo zawieszają lub ograniczają swoją działalność, a organizacje – często w obawie o małą frekwencję – swoje inicjatywy i wydarzeni na rzecz starszych osób przenoszą na inny termin.

Zaskoczeniem nie powinna być także konkluzja zawarta w raporcie z badań w ramach projektu Senior- Aktywny Mieszkaniec!, iż osoby starsze dużą część swojego czasu poświęcają rodzinie. Jednak to, że „(…) opieka nad wnukami oraz pomoc swym (zwykle dorosłym już) dzieciom nie jest traktowana przez aktywnego seniora jako przyjemność, ale mniej lub bardziej uciążliwy obowiązek, który często ogranicza seniora, a zwłaszcza seniorkę (…)”, już takim zaskoczeniem dla części organizatorów działań prosenioralnych być może. [1]

Wiedza ta powinna skłaniać do refleksji, być motorem do działań i propozycji wydarzeń kierowanych do aktywnych seniorów, którzy wychodzą poza powszechne schematy myślenia o spędzaniu czasu wolnego przez osoby starsze i w okresie wakacyjnym (dla swoich wnuków) chcą nadal się samorealizować — rozwijać pasje i zainteresowania, zdobywać wiedzę czy też doświadczyć czegoś zupełnie nowego.

Nie tylko z mojego doświadczenia wynika, że warto kierować się kilkoma ważnymi zasadami przy organizowaniu zajęć dla seniorów, by zdobyć ich zaufanie, zachęcić do aktywnego w nich uczestnictwa i w efekcie osiągnąć obopólną satysfakcję z realizowanych działań. Przy organizacji i koordynacji kieruję się takimi zasadami jak:

1. Poznawaj i daj się poznać
Przed przystąpieniem do realizacji działań sprawdź, czy mają szansę powodzenia. Zrób rozpoznanie potrzeb i oczekiwań, zapoznaj się z raportami, udaj się do centrów inicjatyw senioralnych, domów kultury i innych miejsc, w których spotkać można seniorów. Nie zapomnij ich samych zapytać o zdanie. Pamiętaj jednak o twoich umiejętnościach i zainteresowaniach – organizacja takiego wydarzenia powinna być także być ciekawa dla ciebie, w innym przypadku seniorzy szybko się zorientują i sami stracą zainteresowanie udziałem.

2. Nie bój się eksperymentować
Poznanie oczekiwań seniorów jest pierwszym krokiem. Kolejnym jest odwaga do ich realizacji. Nie rezygnuj z pomysłu – nawet tego ryzykownego. Dzięki podejmowaniu innowacyjnych działań przecieramy ścieżki do aktywizacji jeszcze szerszej grupy seniorów, a dzięki zmianom chronimy przed wypaleniem się formuły wydarzenia. Bo kto powiedział, że kontakt z nowymi technologiami musi być tylko w sali komputerowej – podczas ostatniej olimpiady seniorów w Poznaniu, uczestnicy konkurowali między sobą w rzucie telefonem komórkowym na odległość!

Odpowiednio skrojona oferta dla seniorów powinna być także oparta na innych ważnych zasadach, które wymienione zostały w przywołanym raporcie. W mojej ocenie do najważniejszych należą takie elementy jak:

3. „Nikogo do niczego nie zmuszaj, zachęcaj. Nie oceniaj!”
Osoby dorosłe obawiają się kompromitacji, dlatego rzadziej zabierają głos na forum czy włączają się aktywnie w dyskusję. Choć seniorzy lubią się dzielić swoim doświadczeniem, nie należą do wyjątkowej pod tym względem grupy. Stwórz bezpieczną przestrzeń na zajęciach, a dzięki integracji wywołaj odpowiednią atmosferę, która sprzyjać będzie otwartości i aktywności.

4. „Przekaż wiedzę w ciekawy sposób, nikt nie lubi gadających głów”
Koncentracja to cenny, ale ulotny stan. Badania wskazują, iż przy braku stymulacji spada już po kilkunastu minutach. Są sposoby, by ją podtrzymywać i wzmacniać, jednak bez znajomości i wykorzystania tych technik seniorzy po kwadransie mogą zacząć zastanawiać się nad zupełnie innymi rzeczami, niż byśmy tego chcieli. Pamiętaj także o robieniu przerw podczas zajęć (one także pomagają w jej powrocie).

5. „Ucz się od uczestników, mają wielkie życiowe doświadczenie, którym chętnie się dzielą”
Oprócz wprowadzania metod aktywizujących ważne jest także wywołanie zaangażowania.
Seniorzy są obowiązkowi i rzetelnie uczestniczą w zajęciach, jeśli się w nie zaangażują-nawiążą pozytywne relacje, odczują korzyści płynące z udziału i zaspokoją własne potrzeby, z którymi przyszli. Temat przewodni zajęć nie zawsze do nich należy, czasami głównym powodem uczestnictwa jest chęć spotykania się z innymi ludźmi i możliwość dzielenia się swoim doświadczeniem (posiadają przecież ogromne pokłady wiedzy skrystalizowanej). Zaakceptuj to i korzystaj z tej wiedzy.
Choć w przypadku wykładów czy jednorazowych prelekcji absencja czasami może być znaczna (np. ze względów losowych — złe samopoczucie, załamanie pogody itd.), jednak wywołując zaangażowanie udziałem w zajęciach, ograniczamy ryzyko braku uczestników, a w najgorszym przypadku wiemy o ich nieobecności.

6. „Bądź cierpliwy, czasami uda się zrealizować mniej niż połowę zaplanowanego programu. Spokojnie, mamy czas”
Jest to szczególnie ważne w sytuacji, kiedy wprowadzamy zupełnie nową dla seniora wiedzę. Przekonałam się o tym podczas udzielania konsultacji cyfrowych – więcej nie znaczy lepiej. Wprost przeciwnie-nieporcjowany materiał zamienia się w potok niezrozumiałych słów. To zmarnowany czas.

7. „W zajęciach rzadko uczestniczą starsi mężczyźni — to źle. Zadbaj o mężczyzn, znajdź sposób, aby ich zachęcić do przyjścia”
Jednym ze sposobów jest odpowiednia tematyka zajęć – większym zainteresowaniem cieszyć się będzie ta związana z motoryzacją, nowymi technologiami czy grą w brydża. Przy założeniach działań niezwiązanych jednak z powyższymi tematami niezwykle ważna jest szeroko zakrojona promocja i rekrutacja jak najszerszymi kanałami.

8. „Zajęcia powinny być cykliczne, odbywać się w stałych terminach, a ich miejsce powinno być wygodne, „ciekawe” i łatwo dostępne (na parterze lub w budynku z windą, dobrze skomunikowane)” [2]
Przygotowując wydarzenie dla seniorów, nie zapominajmy o jego organizacyjnej i technicznej stronie. Wyeliminuj elementy, na które zawczasu masz wpływ, a które mogłyby zniweczyć nawet najciekawsze zajęcia. Może pomyślisz o zaangażowaniu wolontariuszy do pomocy w dotarciu osobom z trudnościami ruchowymi na wydarzenie albo zorganizujesz je w Domu pomocy społecznej?

Podsumowanie
Każdy, kto organizował działania na rzecz seniorów, ma swoją listę zasad wypracowaną na podstawie doświadczeń. Warto się nimi kierować, ale także dzielić i uaktualniać, tak by jeszcze lepiej móc dopasować ofertę do tak zróżnicowanej społecznie grupy, jaką są seniorzy.

............................................................................................................................................................

dr Nina Woderska – z wykształcenia pedagog, wykładowca w Wyższej Szkole Nauk o Zdrowiu i Studium Kształcenia Kadr, pracownik Centrum Inicjatyw Senioralnych w Poznaniu oraz trener w Stowarzyszeniu Centrum Rozwoju Edukacji Obywatelskiej CREO. Ambasadorka EPALE.

[1] Raport Toruń przyjazny seniorom. Analizy i rekomendacje do tworzenia miejskiej polityki senioralnej w Toruniu, Pracownia Zrównoważonego Rozwoju, Toruń 2016, s. 13-14.
[2] tamże, s. 17-18.

Zobacz także:

Warsztaty o starości za murami więzienia

O czym marzą seniorzy mieszkający w Domu pomocy społecznej?

Zoom na innowacje społeczne w Domach pomocy społecznej

Potencjał i wyzwania klubów seniora jako miejsc aktywizacji osób starszych

Miasto przyjazne starzeniu, czyli jakie?

6 powodów, dla których seniorzy (nie) korzystają z mediów społecznościowych

Być czy nie być … wolontariuszem na starość? Oto jest pytanie. O znaczeniu wolontariatu w życiu seniorów

#Zdrowie – kampanie prozdrowotne w edukacji pozaformalnej dorosłych

Edukacja (d)o starości. Dlaczego i dla kogo nawiązywanie relacji międzypokoleniowych jest ważne