Op 22 november mag iedereen van 18 jaar en ouder met de Nederlandse nationaliteit naar de stembus voor de (vervroegde) Tweede Kamerverkiezingen. Nederland is een democratie en inwoners hebben het recht om te stemmen. Door het uitbrengen van je stem toon je je betrokkenheid bij de maatschappij en laat je weten wat jij belangrijk vindt. Maar dit valt niet altijd mee. Anno 2023 hoor je regelmatig dat mensen niet weten op welke partij ze moeten stemmen. Wat is voor jou een belangrijk thema, komt dit terug bij een politieke partij? Er is een hoeveelheid aan informatie te vinden en het is soms lastig zin van onzin te scheiden. Dit vraagt bepaalde vaardigheden van mensen.

Democratisch leven in Nederland

De overheid doet haar best iedereen te betrekken bij het democratische proces. ProDemos, Huis voor democratie en rechtstaat, gefinancierd met subsidie van het ministerie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, ontwikkelt educatieve programma’s en lesmaterialen rondom de verkiezingen. Dit doet zij voor een brede doelgroep, zoals leerlingen van Praktijkonderwijs, vmbo, lager onderwijs, docenten, mensen met een licht verstandelijke beperking et cetera. Een paar voorbeelden: de Verkiezingskrant in gewone taal voor mensen die moeite hebben met lezen, filmpjes hoe je kunt stemmen.

Naast de verkiezingen, worden burgers in Nederland op andere manieren betrokken bij de besluitvorming. Bijvoorbeeld met een burgerberaad of een gemeentelijk referendum. Zo geeft een burgerberaad burgers de mogelijkheid mee te praten en beslissen over maatschappelijke kwesties. Het burgerberaad vergroot de zeggenschap van burgers bij politieke besluiten, kan zorgen voor bewustwording van burgers (over hoe moeilijk het is politieke besluiten te nemen) en kan zorgen voor een groeiend vertrouwen in de politiek. Meer weten over wat een burgerberaad precies is? Bekijk het in dit filmpje. Het gemeentelijk referendum is een volkstemming over een bepaalde politieke kwestie. Er zijn verschillende soorten referenda bijvoorbeeld een adviserend referendum, raadgevend referendum, raadplegend referendum, bindend referendum etc. In de afgelopen 20 jaar zijn er verschillende initiatieven geweest voor het invoeren van verschillende soorten referenda. Sommige zijn, tijdelijk, in de praktijk gebracht. Op dit moment is een gemeentelijk of provinciaal referendum mogelijk, mits een referendumverordening wordt opgesteld.

Hoe ben of word je een betrokken burger?

Actieve en bewuste deelname aan de democratische processen zoals hierboven omschreven, is niet vanzelfsprekend: Hier heb je vaardigheden voor nodig. Denk bijvoorbeeld aan kritisch denken, nieuwe informatie tot je nemen, inschatten welke informatie betrouwbaar is en het kunnen formuleren van je standpunten. Hierbij zijn de basisvaardigheden (taal, rekenen, digitale vaardigheden) essentieel. In het bijzonder wordt digitale geletterdheid en daarbij aandacht voor digitaal burgerschap steeds belangrijker.

Vanuit het Europees Jongeren forum wordt burgerschapsonderwijs omschreven als: een dynamisch leerproces, gedreven door persoonlijke waarden en de context van de lerenden. Dit geldt niet alleen voor jongeren, maar ook voor de volwasseneducatie. Aandacht in volwasseneducatie voor bijvoorbeeld digitaal burgerschap, mensenrechten, duurzaamheid, vrede en interculturele aspecten kunnen bijdragen aan actief en verantwoord burgerschap.

Hoe kun je als professional in de VE bijdragen aan actief burgerschap?[1]

Inclusief Europese voorbeelden

• Zet leerders aan het denken over hun rol in het collectief: Als actieve burger ben je je bewust van je rol als individu in het collectief. Wat is jouw rol als het gaat over thema’s zoals duurzaamheid, inclusie en mensenrechten. In het Erasmus+ project ‘Growing Communities’ zijn leermaterialen en lesplannen ontwikkeld om aandacht te hebben voor groene vaardigheden.

​​​​​​​

• Heb aandacht voor relevante vaardigheden[2]: Welke vaardigheden zijn essentieel bij het stimuleren van actief burgerschap? Het Europese framework LifeComp omschrijft  ‘life skills’ als volgt: vaardigheden die je als burger nodig hebt om je staande te houden in de maatschappij. Het model onderschrijft 9 vaardigheden, waaronder: zelf-regulatie, kritisch denken en empathie.
  
  Binnen het Erasmus+ project ‘Key for Development’ is een lesmodule ontwikkeld waarin burgerschap en vaardigheden die nodig zijn om een actieve burger te zijn, aan bod komen. De doelgroep waren oudere volwassenen (50+) en immigranten (18+). De online module en oefeningen kun je hier raadplegen.  

​​​​​​​

• Heb aandacht voor community building: Burgers zijn onderdeel van een groter geheel. Door zich te verenigen kunnen burgers zich gesterkt en betrokken voelen, en worden ze gemotiveerd om ook hun steentje bij te dragen. Het Erasmus+ project Edu-City geeft ideeën over hoe je de buurt in kan zetten als een community voor leren, innovatie en burgerschap.​​​​​​​

• Heb aandacht voor complexiteit van (digitale) media: De media ontwikkelen zich razendsnel en daarmee is er een overvloed aan informatie beschikbaar. Het wordt steeds moeilijker om onderscheid te maken tussen betrouwbaar nieuws en fake news. In deze Europese publicatie kun je richtlijnen vinden voor docenten hoe je aandacht kunt geven aan desinformatie en digitale geletterdheid.