ok. 6 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Praca z osadzonymi to praca wymagająca, nie tylko ze względu na rodzaj klienta (osadzony/odbywający wyrok, izolowany ze względu na szczególne warunki bezpieczeństwa), ale i praca, która odbywa się w specyficznych warunkach. Z perspektywy czasu sądzę, że kiedy pięć lat temu przystępowałam do realizacji innowacji, nie do końca zdawałam sobie sprawę, że zajęcia będą odbywać się w sali za kratami, że osadzony będzie na nie doprowadzany przez funkcjonariusza, że bezpieczeństwo moje   i osadzonego, będzie najważniejsze. Realia okazały się odkrywcze, nie tylko dla osadzonych, którzy z dużą ciekawością i zaangażowaniem uczestniczyli w sesjach coachingowych, pracując nad wybranym przez siebie celem, ale i dla mnie – coacha.

^{Photo by NeONBRAND on Unsplash}

Podstawowymi filarami pracy z osadzonymi w warunkach izolacji penitencjarnej są:

1. Poufność – proces jest poufny, co się z tym wiąże – coach musi zapewnić klientowi odpowiednie warunki, by ten pracował z zaufaniem i zaangażowaniem nad wybranym przez siebie celem.

2. Zasada stop – klient może skorzystać z niej, kiedy nie chce o czymś mówić, kiedy jakiś obszar jest dla niego zbyt trudny „na dziś” i klienci z tej zasady czasami korzystają. Jako coach szanuję ich wybór i nie dociekam, nie dopytuję.

3. Komunikacja bezpośrednia – jest integralną częścią procesu coachingowego, pozwala na wejście z klientem w konstruktywną interakcję, wspiera proces, pomaga budować zaufanie, a zatem jest nieodzowną częścią pracy w procesie.

4. Zaangażowanie – klient powinien być zaangażowany w proces, powinien chcieć zmiany i po nią do coacha przychodzi, a ten towarzyszy mu w drodze do celu. Na zaangażowanie ma wpływ bardzo wiele czynników. Uważam, że odpowiedź na pytanie coacha: "na ile to jest dla ciebie ważne?" jest kluczowa. Zmiana, której chce klient, cel, z którym przychodzi na proces musi być klienta, nie otoczenia, które zawsze chętnie mówi, co jest dla nas ważne, wskazując, że przecież wie lepiej niż my. To pułapka. Cel jest klienta i to on go realizuje, nie ktoś inny. Zaangażowanie niesie ze sobą energię. Klient jest na fali, płynie, czuje zmianę. Doświadczam tego, że zmiana jest rzeczywiście w kliencie widoczna, że dzięki swojemu zaangażowaniu przenosi się on w inny obszar, nowy, że klient zaczyna dzięki procesowi coachingowemu iść i rzeczywiście idzie.

5. Życzliwość – życzliwość ze strony coacha oczywiście, to czynnik, który wspiera klienta, czynnik niezbędny i zarazem niezwykle ważny. Klient chce czuć, że coach nie ocenia (co w pracy z osobami defaworyzowanymi jest rzeczywiście bardzo trudne, bo w nasze myślenie wkradają się stereotypy). Życzliwość buduje zaufanie, atmosferę, a o zbudowanie tej w warunkach izolacji penitencjarnej jest naprawdę bardzo trudno. A jednak można.

6. Bezpieczeństwo – to, jak wspomniałam wcześniej, filar pracy z osadzonymi. Zrozumiałam to, właśnie podczas współpracy z zakładem karnym, w którym funkcjonuje przekonanie, że bezpieczeństwo jest najważniejsze, bo jak jest bezpiecznie, to jest spokojnie. Bezpieczeństwo samego osadzonego, który jest na zajęcia doprowadzany oraz bezpieczeństwo moje, jako osoby z zewnątrz, wchodzącej na teren jednostki, w dodatku kobiety (wspominałam, że pracuję w jednostkach penitencjarnych przeznaczonych dla mężczyzn), podlegającej tym samym szeregowi procedur, niezbędnych do funkcjonowania w placówce. Świadomość, że ktoś nade mną czuwa jest przejmująca, ale i zarazem gwarantuje spokojną pracę.
   Bezpieczeństwo powinien stwarzać też sam coach. Klient w relacji z nim powinien czuć się dobrze, powinien mieć do niego zaufanie. Coach reaguje na potrzeby klienta, akceptuje jego zdanie, ma przyjacielski ton i daje przestrzeń, przestrzeń dla rozwoju.

Warto dodać, że wyżej wymienione filary są także fundamentem w coachingu, którym zajmuję się, pracując z różnymi segmentami klientów, nie tylko tymi z grup defaworyzowanych.

Mimo iż organizacja samego procesu ze względów logistycznych bywa trudna, to chcę podkreślić, że jest ona pracą bardzo wielu osób, że nie sam coach, czy osadzony, są najważniejsi. Najważniejszy jest sprawny i czujny zespół, który rzetelnie i realnie ocenia sytuację, przygotowuje się do działania, ma opracowane procedury w razie tzw. sytuacji trudnej.

Procesy coachingowe, które miały miejsce z zakładzie karnym natchnęły mnie do wygenerowania pytań, które zadaję sobie po pracy z klientami, w tym osadzonymi:

• Na ile człowiekowi, który szuka miejsca dla siebie starczy sił, by zmierzyć się z konsekwencjami swoich wyborów?
• Czy jest w stanie to uczynić?
• Kogo/czego konkretnie potrzebuje?
• Jaki koszt swojej zmiany poniesie?

Na czym zatem polega specyfika procesu coachingowego w warunkach izolacji penitencjarnej?

Odpowiedź jest jedna – na tym, że odbywa się on w innej, odmiennej przestrzeni, która jest „na wolności”, jak mówią sami osadzeni. Ta przestrzeń ma znaczenie, ale w swojej pracy udowadniam, że mimo krat w oknach, pomieszczeń z pleksi, praca z osadzonym jest możliwa, zwłaszcza wtedy, kiedy osadzonemu zależy, by zostać włączonym do społeczeństwa, by mógł zacząć próbować normalnie żyć, bo moje doświadczenie pokazuje, że  w przypadku osadzonych życie na wolności zawsze jest próbą.

Marta Kaźmierczak – akredytowany coach ACC ICF, wykładowczyni na Uniwersytecie Humanistycznospołecznym SWPS w Warszawie. Autorka innowacji "Coaching w zakładzie karnym", metody wsparcia procesu zmiany osadzonych. Specjalistka z zakresu pracy z więźniami długoterminowymi. Pełni również funkcję job coacha w projektach aktywizacji zawodowej grup defaworyzowanych. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Coaching w zakładzie karnym

Wywiad z Martą Kaźmierczak w Forum Służby Więziennej

Z więzienia do pracy. Podręcznik dobrych praktyk projektu