Europejski Bibliotekarz – Szwecja
ok. 11 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Biblioteki to organizacje, które nieustannie zmieniają się, starają się dostosować do przemian otaczającej rzeczywistości, do potrzeb i oczekiwań użytkowników, a jednocześnie do trendów światowego bibliotekarstwa i światowych standardów. Biblioteki pomagają społecznościom lokalnym w przetrwaniu sytuacji kryzysowych, zamknięcia, izolacji. Najwyraźniej stało się to widoczne w czasie pandemii, kiedy to biblioteki nie pozostawiły swoich odbiorców samym sobie – przeniosły swoje działania kulturalne i bibliotekarskie do sieci.
Podobnie jest obecnie, gdy wojna w Ukrainie spowodowała napływ migrantów, uciekających przed wojną. Biblioteki natychmiast włączyły się w pomoc, w organizację różnych przedsięwzięć skierowanych do uchodźców. Kryzysowe sytuacje wykazały, że bibliotekarze są kreatywni, posiadają umiejętność szybkiej adaptacji do nowych warunków i chętnie podejmują wyzwania.
A skąd czerpią inspiracje? Pomocą służy wymiana doświadczeń z innymi bibliotekarzami – tymi z sąsiedniej biblioteki, z innego województwa, z innego kraju. Temu służą projekty zgłaszane i realizowane w ramach programów Erasmus+ i POWER.
Södertälje Bibliotek – filia w Hovjsö, fot. Marcin Furman
Europejski Bibliotekarz
Bibliotekarze z Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie właśnie kończą realizację projektu Europejski Bibliotekarz. Jest on finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 i projektu „Ponadnarodowa mobilność kadry niezawodowej edukacji dorosłych“, który stanowi dodatkowe źródło dofinansowania dla Akcji 1 „Mobilność kadry“ programu Erasmus+. Operatorem programu jest Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji. Jednym z celów projektu jest poznanie europejskich modeli funkcjonowania bibliotek, stosowanych strategii współpracy z otoczeniem, uczenia dorosłych i programów edukacyjnych skierowanych do osób starszych, do emigrantów, obcokrajowców. Istotna też jest otwartość na różnorodność kulturową, na wielokulturową edukację obywatelską oraz kształcenie językowe.
W ramach trwającego 22 miesiące (30.11.2020 do 29.09.2022) projektu odbyły się wyjazdy zagraniczne bibliotekarzy:
- job shadowing – poznawanie pracy na danym stanowisku poprzez obserwację; mobilność czterech grup bibliotekarzy (24 osoby) do bibliotek we Włoszech (Mediolan), Portugalii (Funchal), Finlandii (Helsinki), Szwecji (Södertälje)
- wyjazd na kurs języka angielskiego do szkoły językowej na Cyprze (4 osoby).
Chcę podzielić się wrażeniami z czwartego, a zarazem ostatniego, wyjazdu typu job shadowing w tym projekcie. Był to wyjazd do Södertälje w Szwecji, gdzie sześcioro bibliotekarzy przez pięć dni (15-19 sierpnia 2022) obserwowało funkcjonowanie szwedzkich bibliotek. Gościła nas Biblioteka Miejska w Södertälje (Södertälje Bibliotek).
Södertälje to miasto w środkowej Szwecji, w regionie Sztokholm, port nad jeziorem Melar, połączony kanałem z Morzem Bałtyckim. Jest to miasto przemysłowe, w którym rozwinął się przemysł samochodowy, maszynowy, metalowy, chemiczny. W mieście znajduje się główna siedziba firmy Scania AB, a także siedziby kanałów telewizyjnych o zasięgu międzynarodowym – Suroyo TV oraz Suryoyo Sat. Tutaj urodził się Björn Borg – szwedzki tenisista. Gmina Södertälje liczy 101 209 mieszkańców. Mieszkańcy o obcym pochodzeniu stanowią 56%. Przybyli z różnych stron świata. Największą grupę stanowi społeczność pochodzenia asyryjskiego. W samym Södertälje ocenia się ją na ponad 22 000 osób (35% populacji miasta). Najczęściej używane w Södertälje języki to: szwedzki, arabski/kurdyjski, syryjski (suryoyo), asyryjski (południowy), fiński, turecki i polski.
Wszystko to spowodowało, że to właśnie Södertälje wydało się nam najlepszym miejscem do zdobycia doświadczeń i czerpania inspiracji do pracy z uchodźcami, których w Lubelskiem jest obecnie bardzo wielu. Rzeczywiście otwartość na różnorodność językową i kulturową jest tu wszechobecna. Wszystkie instytucje kultury (w tym biblioteki) zapewniają ofertę kulturalną, która ma pomóc cudzoziemcom w integracji, zadomowieniu się w społecznościach lokalnych.
Jakie są szwedzkie biblioteki? W Szwecji istnieją podobne typy bibliotek jak w Polsce. Jest jednak ciekawostka. Oprócz bibliotek naukowych, akademickich, szkolnych, publicznych, szpitalnych istnieją też biblioteki depozytowe. Z nich biblioteki wszystkich typów mogą wypożyczać książki dla swoich czytelników na okres 4 miesięcy. Przykładem biblioteki depozytowej jest Multilingual Loan Center. Można z niej wypożyczyć książki w języku, którego brakuje w danej bibliotece. A w przyjmującej nas Miejskiej Bibliotece w Södertälje są książki w 55 językach [!].
Z zadowoleniem, a nawet z nutką podziwu, zauważyliśmy, jak silną pozycję w społeczeństwie mają w Szwecji biblioteki, jakim cieszą się uznaniem i poparciem. Nasi gospodarze nie przypomnieli sobie żadnego przypadku skargi złożonej na bibliotekę lub bibliotekarzy. Po prostu mieszkańcy uważają, że biblioteki są potrzebne i jest to fakt bezsporny, o którym nawet nie wypada dyskutować. Nie zmienia to faktu, że trudni użytkownicy zdarzają się, np. bezdomni, którzy chcą przenocować wśród regałów. Pomoc ze strony straży miejskiej jest wówczas nieodzowna.
Södertälje Bibliotek
Służy ona mieszkańcom miasta i gminy. Biblioteka mieści się w centrum miasta w galerii handlowej Lunagallerii. Zajmuje całe piętro galerii. W jej skład wchodzi sześć bibliotek: biblioteka główna oraz pięć bibliotek w różnych dzielnicach miasta – w Enhörna, Hovjsö, Hölö, Järna i Mölnbo. Biblioteka oferuje czytelnikom ok. 250 tysięcy woluminów. Biblioteka główna to 1600 metrów kwadratowych powierzchni. Przestrzeń jest otwarta i podzielona na sektory: dla dorosłych, dla dzieci i młodzieży, dział regionalny, księgozbiór LGBT. Księgozbiór dla cudzoziemców, dla wszystkich grup wiekowych, od najmłodszych dzieci do dorosłych, jest dostępny w 55 językach (w tym po polsku). Ze względu na liczną migrację asyryjską – księgozbiór asyryjski jest bardzo liczny; rozwijany od 2000 r. dzięki inicjatywie lokalnego polityka Emila Barhebreusa.
Jako pracownika działu wiedzy o regionie, zainteresował mnie księgozbiór regionalny złożony z książek i innych mediów związanych z Södertälje i jego okolicą. Zbiory te mówią o lokalnej historii i dziedzictwie kulturowym, są też broszury stowarzyszeń działających w społecznościach lokalnych. Znajdują się tu również dokumenty urzędowe z lokalnym powiązaniem, na przykład wszystkie protokoły z posiedzeń Rady Miejskiej. Plany i projekty organizatora, wymagające konsultacji społecznych, są wyłożone w bibliotece do wglądu mieszkańców. Większość książek można wypożyczyć do domu, ale pewna grupa zbiorów regionalnych to tzw. literatura referencyjna, którą należy przeczytać na miejscu. Zbiory lokalne są również dostępne w bibliotekach (filiach) w Hölö, Mölnbo i Järna.
Södertälje Bibliotek, fot. Marcin Furman
Biblioteka w Hölö szczyci się nowym sposobem udostępniania: czytelnik przy pomocy własnej karty bibliotecznej może wejść do biblioteki pod nieobecność personelu i wypożyczyć książki. Wybiera z zestawu przygotowanego do tego typu wypożyczeń. Jest to nowe przedsięwzięcie – eksperymentalne. Jeśli nie sprawdzi się, zostanie zaniechane. Tak było z wrzutniami nocnymi, przeznaczonymi do zwrotu książek – zrezygnowano z nich z powodu powtarzających się pożarów. Ludzie, korzystający z nocnych rozrywek, uważali za zabawne wrzucanie niedopałków papierosa do wrzutni, co musiało kończyć się interwencją straży pożarnej. W efekcie biblioteka zrezygnowała z tej formy zwrotu wypożyczonych książek. Takiej postawa wobec nowych projektów, możemy uczyć się od szwedzkich bibliotekarzy. Trzeba mieć odwagę by próbować czegoś nowego, bez obaw o kompromitację, negatywne oceny. Po prostu: dobry odbiór, wysokie zapotrzebowanie – kontynuujemy; nie sprawdza się, brak zainteresowania – wycofujemy się z realizacji projektu.
W szwedzkich bibliotekach zwraca się szczególną uwagę na „nieprzyzwyczajonych czytelników”, czyli takich, którzy słabo znają język szwedzki lub mało dotychczas czytali, są nowymi czytelnikami. Z myślą o nich współczesne książki są podzielone na cztery poziomy trudności od 1 do 4. Oznaczenia na grzbiecie książki ułatwiają czytelnikom wybór odpowiedniej literatury. Ważna jest też w działalności biblioteki edukacja cyfrowa społeczeństwa. Popularne jest hasło „Zróbmy, co w naszej mocy, aby zmniejszyć wykluczenie cyfrowe”. W bibliotece odbywają się grupowe oraz indywidualne lekcje nauki kompetencji cyfrowych. Biblioteka bierze udział w tygodniowych krajowych kampaniach przeciw wykluczeniu, współpracuje z różnymi organizacjami zajmującymi się walką z wykluczeniem cyfrowym.
Podobną postawę przyjmują biblioteki wobec czytelników z niepełnosprawnościami, chorych, starszych. Szwecja jest znana ze znakomitego systemu opieki nad osobami niepełnosprawnymi, potrzebującymi wsparcia. Biblioteka również jest dostosowana do potrzeb tych osób. Regały w bibliotekach są tak ustawione, że osoba na wózku inwalidzkim czy z chodzikiem łatwo może wśród nich poruszać się. Organizuje się pikniki dla seniorów, na których pokazuje się usługi dostępne w bibliotece. W ofercie biblioteki jest bezpłatna usługa dla tych wszystkich, którzy nie mogą samodzielnie przyjść do biblioteki, na przykład z powodu niepełnosprawności, wieku lub tymczasowej choroby. Nazywa się to „Boken kommer” czyli „Książka nadchodzi”. Pracownicy biblioteki przyjeżdżają do domu czytelnika raz w miesiącu. Przywożą książki, gazety, filmy, audiobooki, a także karty pamięci, na których jest zapisanych kilka książek do czytania przy pomocy czytnika czy komputera.
Udostępnia też „mówiące książki”. Są to książki przeznaczona dla osób z niepełnosprawnością, która utrudnia czytanie tekstu drukowanego, np. dysleksja, zaburzenia widzenia, upośledzenie ruchowe, upośledzenie intelektualne, autyzm i ADHD. Niektóre „mówiące książki” zawierają zarówno nagranie, tekst, jak i obrazy. Wszystkie mówione książki w bibliotece są w specjalnym formacie Daisy („Cyfrowo Adaptowany System Informacyjny”). Mogą być czytane w odtwarzaczu Daisy lub w komputerze przy użyciu odpowiedniego programu. Książki te są wydawane przez Agencję Dostępnych Mediów MTM, która każdego roku produkuje około 3000 książek mówiących, wiele z nich na sugestię użytkowników. Biblioteka zachęca też do korzystania z systemu Legimus (ponad 130 000 tytułów książek). Jest to własna biblioteka cyfrowa MTM, która zawiera media w postaci mówiących książek i innych mediów (na przykład alfabetem Braille'a). Konto na Legimus można założyć bezpłatnie w swojej najbliższej bibliotekę: miejskiej, szkolnej, szpitalnej czy uniwersyteckiej. A czyta się na telefonie komórkowym lub tablecie.
Internationella Biblioteket w Kungsholmen w Sztokholmie, fot. Marcin Furman
W bibliotece w Södertälje oprócz książek i dokumentów elektronicznych czytelnik może wypożyczyć komputer i pracować na nim na miejscu, może też skorzystać z pokoju do pracy indywidualnej lub grupowej. Na stronie biblioteki widnieje informacja: „biblioteka ma trzy komputery, z których możesz korzystać przez 30 minut i siedem komputerów, z których możesz korzystać przez godzinę”. Czytelnicy mogą korzystać z darmowego Wi-Fi (spory procent społeczeństwa nie ma w domu komputera i internetu), kopiowania i skanowania dokumentów. Korzystanie z internetu przyciąga liczną grupę użytkowników. Dla bezpieczeństwa „zakazane” strony internetowe są blokowane na poziomie urzędu miasta – nikt nie może na nie wejść (pracownicy biblioteki też nie, co bywa utrudnieniem w pracy). Migranci korzystają z pomocy biblioteki w zakresie drukowania faktur i innych dokumentów potrzebnych dla opieki społecznej w celu udokumentowania wydatków poniesionych z dotacji wypłacanych im przez państwo. Zapotrzebowanie na te usługi jest olbrzymie, dlatego jedna osoba pełni dyżur w punkcie informacyjnym przy wejściu do biblioteki i zajmuje się tylko cudzoziemcami, udziela informacji doraźnej, pomaga przy wydrukach. Informacji stricte bibliotekarskich udziela drugi punkt informacyjny, usytuowany w głębi biblioteki.
Szwedzkie biblioteki są zorientowane na współpracę. Współpracują ze szkołami, przedszkolami, opieką społeczną, domami kultury, organizacjami skupiającymi mniejszości narodowe, klubami książki. W zbiorach Södertälje Bibliotek jest wydzielona biblioteka przedszkolna. Przedszkola zgłaszają temat, a bibliotekarze wybierają odpowiednie książki. Przedszkola są też odwiedzane przez mobilną bibliotekę (na rowerach). Natomiast w siedzibie biblioteki odbywają się zajęcia logopedyczne dla dzieci, którym taką terapię zalecono.
Raz w tygodniu w bibliotece pełnią dyżury pracownicy opieki społecznej, których zakres zadań jest podobny do streetworkerów działających w Polsce. Pracują w środowiskach dzieci i młodzieży (10-14 lat), zagrożonej przestępczością, narkomanią. Spotykają się z uczniami w szkołach, na ulicach i w bibliotece właśnie. Są obecni na zajęciach prowadzonych w bibliotece. Do ich dyspozycji oddano pokój, w którym mogą indywidualnie porozmawiać z młodym człowiekiem, który tego potrzebuje.
Biblioteka współdziała z nauczycielami, którzy przychodzą i tutaj prowadzą zajęcia z grupami cudzoziemców, migrantów w ich ojczystym języku. We współpracy z lokalnym stowarzyszeniem oświatowym Bilda biblioteka organizuje naukę podstaw języka szwedzkiego. W kooperacji z lokalnym Czerwonym Krzyżem – zajęcia dla grup dyskusyjnych w celu pogłębienia znajomości języka szwedzkiego. Ma to służyć szybszej asymilacji. Nauczyciele prowadzą te zajęcia w ramach wolontariatu lub są opłacani przez stowarzyszenie Bilda. W czasie tych spotkań uczestnicy poznają też najważniejszy szwedzki zwyczaj: „fika” (w tłumaczeniu – kawa). Najprościej można zdefiniować ten zwyczaj jednym zdaniem: „Pij kawę i porozmawiaj o swoim dniu”. Przerwa na kawę obowiązuje od 9.30 do 10.00 i 14.30-15.00. Pracownicy opuszczają swoje stanowisko pracy, piją kawę z ciastkiem lub kanapką i rozmawiają, ale nie o pracy. Ten czas to faktyczny czas relaksu, odpoczynku, ale też integracji, zacieśniania więzów. Może właśnie dzięki temu pracownicy szwedzkich bibliotek wydają się bardziej spokojni, mniej zestresowani. Faktyczny czas pracy wykorzystują bardzo efektywnie. Biblioteka dba o ich rozwój zawodowy. Raz w miesiącu spotykają się na tzw. uniwersytecie piątkowym. Biblioteka jest wówczas otwierana dopiero o godz. 12.00. W godzinach porannych bibliotekarze uczestniczą w wykładach, a wykładowcami są eksperci, specjaliści spoza biblioteki. No cóż, samokształcenie jest ważne, ale „uniwersytet” dla pracowników biblioteki raz w miesiącu to znakomity pomysł.
Finanse. Statystyka
Organizatorem Miejskiej Biblioteki w Södertälje jest urząd miasta, który przekazuje jej stałą dotację. Ponadto biblioteka otrzymuje dofinansowanie z ministerstwa na projekty. Uzyskanie tych pieniędzy jest o wiele prostsze niż w Polsce. Wystarczy zgłosić projekt. Przykładowo z pieniędzy ministerialnych zakupiono i wyposażono bibliobus. Z projektowych funduszy wybudowano bibliotekę (filię) w dzielnicy zamieszkanej przez migrantów Hovjsö.
Biblioteki w Szwecji nie borykają się z trudnościami finansowymi. Zakup nowości jest łatwy. Czytelnik może zgłosić zapotrzebowanie na konkretną książkę i zostanie ona zamówiona niemal natychmiast. Zakupu nowości biblioteki dokonują „przez pośrednika” – odpowiednik naszych hurtowni książek dostarcza zamówione książki już opracowane, oklejone etykietami i naklejkami na grzbiecie. Niewątpliwie przekłada się to na liczbę czytelników i liczbę wypożyczeni w bibliotekach. Książki są w Szwecji drogie, a skoro w bibliotece można zamówić potrzebną publikację, to po prostu nie sposób z tej możliwości skorzystać. Od naszych gospodarzy usłyszeliśmy, że statystyka dla nich nie jest ważna, liczy się zadowolony czytelnik, który wróci kolejny raz. Oczywiście statystyka jest konieczna z punktu widzenia efektów pracy biblioteki. Dlatego każdy użytkownik, wchodzący do biblioteki jest liczony przez „bramki”. Wskaźniki czytelnictwa w Szwecji od lat są wysokie, są podawane jako wzór. Mimo to Raport Centralnego Biura Statystycznego stwierdza, że czytelnictwo zmniejsza się z roku na rok.
Kulturhuset Stadsteatern w Sztokholmie – Biblioteka Rum för Barn (Biblioteka Dziecięca 0-9 lat), fot. Marcin Furman
Nie brakuje funduszy na nowinki techniczne i wyposażenie. Biblioteki są dobrze zaopatrzone w sprzęty codziennego użytku i elektroniczne urządzenia. Dobre wrażenie robi automatyczna sortownia zwróconych książek, specjalne wózki z regulowanymi półkami do rozwożenia na odpowiednie miejsce na regałach. Stanowiska samoobsługowe do zwrotu książek są w każdej bibliotece. Z dumą opowiadano nam o mobilnej bibliotece – książki są przewożone w różne części miasta rowerami oraz bibliobusem.
Trudno oprzeć się wrażeniu, że dobra kondycja materialna szwedzkich bibliotek ma wpływ na kreatywność bibliotekarzy, na wielość i różnorodność form usług proponowanych czytelnikom, na komfort pracy i … na poziom czytelnictwa.
Tytułem podsumowania
Wyjazd do Szwecji był dla nas, bibliotekarzy z Lublina, niezwykle kształcący, zwłaszcza, że instytucja przyjmująca postarała się o pokazanie nam kilku innych bibliotek i instytucji kultury. Odwiedziliśmy Internationella Biblioteket (Międzynarodowa Biblioteka) w Kungsholmen w Sztokholmie, Kulturhuset Stadsteatern (Sztokholmski Dom Kultury i Teatr Miejski), Ung City w Södertälje (Młodzieżowy Ośrodek Rekreacji), Muzeum Torekällberget w Södertälje. Obserwowaliśmy codzienną pracę bibliotekarzy, poznaliśmy różne formy pracy z książką oraz dobre praktyki, które staną się inspiracją działań we własnej bibliotece i będą rekomendowane bibliotekarzom województwa lubelskiego.
Co nas szczególnie zainteresowało? Otwartość na wielokulturowość i wielojęzyczność, przebogata oferta dedykowana emigrantom i cudzoziemcom. Księgozbiory w dziesiątkach języków dostępne w każdej bibliotece – nawet w filialnej. I jeszcze atmosfera spokoju i brak niepotrzebnego, frustrującego pośpiechu w wykonywaniu codziennej pracy.
Co nas zdziwiło? Niski procent osób zatrudnionych na stanowiskach bibliotekarskich (bibliotekarz, asystent bibliotekarza) i stosunkowo liczna kadra, zajmująca się działalnością edukacyjną i kulturalną. Z jednej strony biblioteka wysoko ceniona w społeczeństwie, z drugiej strony zmniejszanie stricte bibliotekarskich funkcji biblioteki.
Zdobytą wiedzą i doświadczenie przekazaliśmy pracownikom WBP w Lublinie, będziemy nadal przekazywać bibliotekarzom bibliotek samorządowych województwa lubelskiego oraz szeroko rozumianym środowiskom kultury i edukacji. Postaramy się wykorzystać dobre praktyki w naszej działalności edukacyjnej. Nie zapomnimy serdeczności z jaką nas przyjęli szwedzcy bibliotekarze i ich zainteresowania polskim bibliotekarstwem.
Interesujesz się edukacją osób dorosłych w bibliotekach? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Erasmus+ dla bibliotekarzy. Czy to możliwe?
„Biblioteka – dobry społeczny biznes” – czego powinniśmy uczyć się od Szwedów?
Dyskusyjne kluby książki jako sposób na naukę języka szwedzkiego
