Krzysztof Puchalski pisząc o kondycji edukacji zdrowotnej, zwraca uwagę, że „chociaż w aspekcie teoretycznym jest wszechstronnie rozwiniętą dziedziną, to w polskim systemie ochrony zdrowia dominuje raczej jednostronna praktyka oparta na paradygmacie biomedycznym. Odwołuje się ona bardziej do teorii funkcjonowania organizmu i leczenia chorób niż rozumienia ludzi oraz kształtowania ich działań”. [1] Puchalski wskazuje ważny kierunek działań w obszarze edukacji zdrowotnej. Postuluje, by zamiast pytać, czy adresat działań „wie”, poznać, w jaki sposób myśli i jak się z nim komunikować, by chciał korzystać z nowych informacji. [2] Edukacja zdrowotna niewątpliwie stanowi ważny element ogólnego wykształcenia człowieka, pomagający odpowiedzieć na pytanie: jak (zdrowo) żyć? Kampanie dedykowane poprawie zdrowia i życia społeczeństwa mogą pomóc w znalezieniu na nie odpowiedzi. Kontynuując rozważania Puchalskiego, warto zatem pójść o krok dalej i zastanowić się, jak powinny być realizowane kampanie prozdrowotne, by spełniały założony cel.

Skuteczne kampanie prozdrowotne – czyli jakie?

Opinie dotyczące zdrowia i jego ochrony są wśród Polaków znacznie podzielone. Chociaż zdrowie uważane jest za jedną z podstawowych wartości w polskim społeczeństwie, to jednak odpowiedzialność za jego ochronę spoczywa według badanych nie tylko na nich samych. Osoby, które w badaniach CBOS-u określają swój stan zdrowia jako zły lub bardzo zły uważają, że to przede wszystkim po stronie państwa leży obowiązek ochrony zdrowia i dbania o nie. Warto zwrócić uwagę, że opinia ta zyskuje na popularności – przez pięć lat jej odsetek podwoił się. Głosy te pochodzą  przede wszystkim od osób w wieku 55-64 lat.

Do zachowań prozdrowotnych, które w największym stopniu przyczyniają się do poprawy zdrowia, należą przede wszystkim regularne kontrole medyczne, zdrowie odżywianie się oraz unikanie stresu. Przez osoby zadowolone ze swojego stanu zdrowia (w zdecydowanej większości są to osoby młode oraz dobrze wykształcone) wskazane zostały takie zachowania jak: odpowiednie odżywianie, regularne uprawianie sportu oraz spędzanie wolnego czasu na aktywnym wypoczynku. Osoby te uważają także, iż to od nich samych, a nie od państwa zależy ich stan zdrowia. Nie tylko zachowania prozdrowotne, ale także opinie na temat skuteczności działań prozdrowotnych okazały się zależne od kondycji zdrowotnej osoby badanej. [3]

Można zatem podjąć się ogólnego stwierdzenia, iż tematyka kampanii prozdrowotnych i działań profilaktycznych powinna być wielowątkowa, dostosowana do odbiorcy z konkretnym podejściem (wiedzą, postawą, zachowaniem) do ochrony zdrowia. Rodzaj motywacji okazuje się także istotny wobec podejmowania działań profilaktycznych i prozdrowotnych. Część społeczeństwa  przejawia motywację wewnętrzną, u coraz większej liczby osób widoczna staje się jednak motywacja zewnętrzna. Przy tworzeniu i realizacji kampanii prozdrowotnych powinno brać się zatem pod uwagę różne sposoby motywowania jednostki do ochrony czy poprawy jego stanu.

Skuteczne kampanie prozdrowotne – czyli gdzie?

Edukacja pozaformalna to te aktywności edukacyjne, sytuujące się poza formalnym systemem oświaty, do których należą, między innymi, kursy, seminaria, odczyty, dokształcania, studia podyplomowe i inne. Za edukację nieformalną uznaje natomiast się procesy edukacyjne, w których osoba ucząca się przyswaja wiedzę, postawy, wartości, umiejętności z powszechnego doświadczenia, jak i zasobów i wpływów środowiska (dyskusje, rozmowy, opinie budowane na podstawie informacji pochodzących z prasy, radia, telewizji czy Internetu). Oba rodzaje edukacji przenikają się, tworząc struktury działań i zachowań.

Zachowania prozdrowotne są więc nie tylko efektem wskazanych już, względnie utrwalonych czynników, ale także i bodźców incydentalnych (czynników wyzwalających).

Na podstawie licznych badań, Internet i mass media uznawane są z główne źródło, z którego społeczeństwo czerpie wiedzę na temat zdrowia. Należy jednak pamiętać, że media te mogą i dostarczają sprzecznych informacji. Prowadzone badania wskazują także na brak możliwości i umiejętności rozróżnienia ich autentyczności. Im więcej sprzecznych informacji o zdrowiu dociera do świadomości publicznej, tym bardziej nasila się potrzeba wiarygodności ze strony prowadzonych kampanii prozdrowotnych. Kampanie medialne powinny być zatem wspierane działaniami realizowanymi na poziomie społeczności lokalnych, które sprzyjałyby spotkaniom ze specjalistami, wymianie i konfrontacji własnego zdania, przekonań i opinii.

Podsumowując, można założyć, że im więcej różnorodnych źródeł przekazu, które będą wzajemnie spójne, tym większa jest szansa, że realizowana kampania przyniesie pożądane działanie. Do skuteczności kampanii prozdrowotnych przysłużyć się mogą także inne czynniki - m.in. ich długofalowa realizacja, oparcie o naukowe wyniki badań czy rzetelna ewaluacja. [4]

Nina Woderska, doktor nauk społecznych, wykładowca, trener

 Źródła:

[1] Puchalski K. (2012), Internet a możliwości poprawy efektów edukacji zdrowotnej, „Studia Edukacyjne”, nr 23/2012, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, s. 122.

[2] Tamże

[3] CBOS (2016), Zdrowie i prozdrowotne zachowania Polaków. Komunikat z badań, Nr 138/2016,  Warszawa.

[4] Bukowska B. (2013), Kampanie medialne w profilaktyce zdrowotnej, „Remedium: profilaktyka problemowa i promocja zdrowia publicznego”, ETOH - Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów Alkoholowych, Warszawa.

Zobacz także:

Zoom na innowacje społeczne w Domach pomocy społecznej

Potencjał i wyzwania klubów seniora jako miejsc aktywizacji osób starszych

Miasto przyjazne starzeniu, czyli jakie?

6 powodów, dla których seniorzy (nie) korzystają z mediów społecznościowych

Być czy nie być … wolontariuszem na starość? Oto jest pytanie. O znaczeniu wolontariatu w życiu seniorów

Edukacja (d)o starości. Dlaczego i dla kogo nawiązywanie relacji międzypokoleniowych jest ważne