ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Zwykle to przecież młodzież kojarzy się z najnowocześniejszą technologią. Seniorzy i seniorki ze światem, w którym na półkach ustawione są encyklopedie w tomach podzielonych alfabetycznie, a kupowane codziennie rano gazety pachną tuszem drukarskim.

Nawet jeśli tak jest, to jedno nie wyklucza drugiego! Choć dzieje się to powoli, to nie zawaham się stwierdzić, że widoczna jest już nowa grupa debiutujących użytkowników — i są nimi właśnie osoby starsze. Wirtualna Rzeczywistość (VR) jest wykorzystywana do poprawy życia seniorów na całym świecie. Z jakim efektem? Kontakt ze światem VR skutkuje zmniejszeniem poczucia ich samotności, wpływa na poprawę stanu zdrowia – także psychicznego oraz umożliwia im odwiedzenie odległych miejsc bez konieczności wychodzenia z domu.

Moje doświadczenia badaczki i realizatorki innowacji wprowadzającej wirtualną rzeczywistość do domów pomocy społecznej także to potwierdzają.

^{fot. pexels.com}

VR pod lupą

Czym jest wirtualna rzeczywistość? Na czym polega? W jakich sytuacjach jest wykorzystywana? Na te pytania postanowiłam znaleźć odpowiedź, przygotowując się do innowacji „Senior w świecie VR”[1].  Szczególnie oczywiście szukałam badań, wszelkich doniesień naukowych i informacji, w których użytkownikami VR byliby seniorzy i seniorki.

Wśród wielości definicji i prób opisów tego dwuliterowego skrótu znalazłam taki, który dla mnie jasno i przystępnie ukazuje to, czym VR jest. Pozwolę sobie go zacytować:

„Według definicji wirtualna rzeczywistość to stworzony za pomocą technologii informatycznej trójwymiarowy obraz, który imituje świat realny lub stanowi wizję świata fikcyjnego. Mówiąc prościej, jest to wygenerowane komputerowo otoczenie, w którym możemy się całkowicie zanurzyć. Aby tego dokonać, potrzebujemy specjalnych gogli VR, które wyświetlają obraz w 3D i 360 stopniach, po ich założeniu nie widzimy żadnych elementów świata rzeczywistego. Dodatkowo zestawy są wyposażone w słuchawki – ich zadaniem jest emitowanie dźwięków z aplikacji, dzięki którym jeszcze bardziej poddajemy się wrażeniu znajdowania się w nowej rzeczywistości. Doznania potęgują kontrolery, które przenoszą wykonywane przez nas ruchy do komputerowego świata. W konsekwencji możemy być pewni, że robiąc krok w lewo, zmienimy także nasze położenie w grze. Zatem mając gogle na oczach, odizolowani od obrazów i dźwięków z otoczenia, możemy całkowicie przenieść się do wygenerowanej komputerowo rzeczywistości”. [2]

Głównym urządzeniem wykorzystywanym w wirtualnej rzeczywistości są wspominane gogle VR. Na rynku funkcjonuje już całkiem sporo producentów na przykład: Sony, HTC, Valve i wiele innych marek. W testowanym przeze mnie projekcie wykorzystane zostały gogle firmy Facebook a właściwie już META o nazwie Oculus.

Co ciekawe - wcześniej seniorom to słowo kojarzyło się z czymś zupełnie innym! Oculus po łacinie oznacza bowiem „oko”, a nazywa się tak „okrągły bądź owalny niezamykany otwór w ścianie lub szczytowej części sklepienia (jak np. w kopule rzymskiego Panteonu), który przepuszcza powietrze i światło do wnętrza budowli”.[3] Możecie zatem wyobrazić sobie ich zdziwienie, kiedy pokazałam im gogle. „Oculus? To szare, plastikowe pudełko?!” – pytali z niedowierzaniem. Bardzo szybko jednak uznali, że to „pudełko” stało się ich „magicznymi okularami” i „oknem na świat”.

Działania VR dla seniorów

Teraz zatrzymajmy się na chwilę przy odpowiedzi na pytanie o to, gdzie i w jakim celu można wykorzystywać VR.

„Wirtualna rzeczywistość obejmuje wiele różnych segmentów gospodarki. Według serwisu ARtillery Intelligence cały rynek VR w 2021 r. warty był ponad cztery miliardy dolarów. Jednak już w 2024 r. ma przekroczyć dwanaście miliardów. (…) Rozwiązania szkoleniowe stały się praktycznie normą w branży wirtualnej rzeczywistości”.[4]

Wielu specjalistów z obszaru nowych technologii uważa, że rozwój wirtualnej rzeczywistości przyczyni się do poprawy ekonomicznej, a nawet zdrowotnej całej populacji. To ze względu właśnie na zaawansowane symulacje szkoleniowe, które już teraz są wykorzystywane przez pracowników służb medycznych, korporacji oraz zakładów produkcyjnych. VR z powodzeniem stosują także wojskowi czy sportowcy.

Ja dostrzegam duży potencjał wirtualnej rzeczywistości dedykowanej osobom w okresie późnej dorosłości. Biorę pod uwagę zarówno seniorów aktywnych, którym VR będzie mógł dostarczyć rozrywki i nowych wrażeń, jak seniorów, dla których będzie stanowiła wsparcie terapeutyczne i przy rekonwalescencji.

Potwierdzeniem niech będą doniesienia naukowe związane z neuronauką i aktywnością umysłową, która wpływa na aktywne starzenie się. Warto przytoczyć tu słowa Marka Kaczmarzyka – biologa i neurodydaktyka, który stwierdził, że najmilszym sposobem na leczenie mózgu jest zajęcie go czymś… nowym. Czy dla seniora i seniorki wirtualna rzeczywistość nią nie będzie?!

Zdaniem Marka Kaczmarzyka „normalne starzenie się prowadzi do specyficznych zmian strukturalnych w całym mózgu, czyli do zmniejszenia się tak zwanej rezerwy poznawczej. Termin ten oznacza zbiór struktur, których złożoność odpowiada za to, kiedy pojawić się mogą zmiany związane z wiekiem. Im wyższa rezerwa poznawcza, tym większe szanse na pełną sprawność mózgu w podeszłym wieku. Naukowcy odkryli, że złożone czynności czuciowo-motoryczne mogą spowolnić, a nawet odwrócić związany z wiekiem spadek rezerwy”.[5]

Poznajmy jeszcze inne badanie, które dotyczy seniorów i wirtualnej rzeczywistości.

Badania przeprowadzone przez Massachusetts Institute of Technology AgeLab w 2018 roku wykazały, że starsze osoby, które korzystały z systemu VR, częściej miały pozytywne nastawienie do swojego zdrowia i emocji, były mniej podatne na depresję i mniej narażone na izolację społeczną w porównaniu z osobami oglądającymi podobne treści w telewizji.

Co więcej – dziewięć na dziesięć osób w podeszłym wieku stwierdziło, że czują się bardziej zrelaksowani i wyżej oceniło swoje samopoczucie po zaangażowaniu się w sesje VR.[6]

VR dla seniorów - inspiracje

A teraz czas na dobre praktyki.

Przeprowadzka jest ważnym wydarzeniem życiowym w każdym wieku, a dla seniorów ma jeszcze większe znaczenie. Aby pomóc im czuć się komfortowo w swoich decyzjach mieszkaniowych i w pełni przedstawić swoją ofertę, jeden z domów - potocznie nazywanych - „pogodnej starości” w Stanach Zjednoczonych postanowił wykorzystać właśnie wirtualną rzeczywistość. Za sprawą gogli VR umożliwił seniorom i seniorkom wyobrażenie sobie, że przebywają w potencjalnym nowym domu. Jak się okazało, wcześniejsze wprowadzenie seniorów do wirtualnej rzeczywistości przyniosło im spokój ducha, wyeliminowało strach przed zmianą i zapewniło niezapomniane oraz pozytywne doświadczenia, które raczej bez wirtualnego wsparcia, nie byłby możliwe w takim zakresie.

Dlaczego VR tak wpłynął na ich podejście do tak dużej zmiany, jaką jest przeprowadzka? I tu ponownie wracam do neurodydaktyki. Neuronaukowcy zauważyli, że sposób, w jaki nasz mózg podejmuje ważne decyzje – na przykład właśnie o tym, gdzie mieszkać – czerpie ze wcześniejszych doświadczeń i przeżywanych emocji. Jeśli są to pozytywne doświadczenia -idziemy do przodu, jeśli negatywne - wycofujemy się.

Podsumowanie i obietnica

Przedstawione powyżej działania wydają mi się bardzo inspirujące i obiecujące. Oczywistym jest jednak dla mnie także to, że stworzenie wartościowych działań VR w opiece nad osobami starszymi i na ich rzecz wymaga wieloetapowego planowania, ciągłego zarządzania i czasu. Są to jednak plany, które uważam, że szybko staną się codziennością w praktykach szkoleniowych czy terapeutyczno-opiekuńczych.

Już teraz warto obserwować na przykład projekt „GRADYS”, który zrealizowany został w Polsce przez konsorcjum, w którym głównym liderem był Instytut Psychologii Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Obecnie - w 2022 roku - projekt wchodzi w fazę komercjalizacji. Dedykowany jest właśnie pacjentom geriatrycznym, którzy chcieliby poprawić swoje funkcje poznawcze - trenować pamięć, uwagę, koncentrację, spostrzegawczość i zapamiętywanie. A to wszystko właśnie za pomocną gogli VR.

Jak już wspominałam, wraz ze Stowarzyszeniem CREO także i ja postanowiłam podjąć się innowacyjnych działań z wykorzystaniem VR (ze szczególnym nastawieniem na mieszkańców Domów Pomocy Społecznej, czyli na seniorów zależnych). Projekt koordynowała Joanna Bauerfeind. Stworzyła go wraz z Zespołem Stowarzyszenia CREO, któremu przewodzi Ryszard Michalski.

Celem innowacji było wdrożenie modelu zajęć w wirtualnej rzeczywistości przy użyciu gogli VR, a tym samym, poprzez tę technologię, stworzenie zupełnie nowej jakości prowadzenia unikalnych, wartościowych i idących z duchem czasu zajęć terapeutycznych dla osób starszych.

Obiecuję, że wynikami i dobrymi praktykami z tej innowacji podzielę się w kolejnym tekście. Już teraz jednak zapraszam do dzielenia się swoimi doświadczeniami z wirtualną rzeczywistością.