Publikowanie w sieci - do czego służą i jak działają licencje Creative Commons? Cz.1
Wiemy, że korzystanie z cudzych utworów wymaga zgody autorów i autorek (podobnie, pozwolenie innym osobom na korzystanie z naszych wyrażenie tego w jakiś sposób) to spróbujemy zbadać, jak najłatwiej takie zgody uzyskać i wyrazić. W tym momencie, na scenę prawa autorskiego wchodzą licencje czyli narzędzia do udzielania zgód na korzystanie z naszych utworów. Poza licencjami wyłącznymi, czyli takimi które służą do udzielania zgody między konkretnymi osobami lub instytucjami, jednymi z najbardziej znanych licencji w sieci są Creative Commons oraz licencje wolnego i otwartego oprogramowania. Sprawdźmy jak działają i do czego mogą przydać się w edukacji lub pracy instytucji publicznych i pozarządowych. To pierwsza z dwóch części tego poradnika, w pierwszej zajmiemy się wyborem licencji, w drugiej praktycznymi aspektami publikowania z użyciem licencji Creative Commons.
Licencje Creative Commons i licencje wolnego i otwartego oprogramowania (których jest kilkadziesiąt) to licencje niewyłączne tzn. że dotyczą wszystkich osób, które chcą korzystać z utworu. O ile nie łamią one zasad danej licencji, mogą one korzystać z utworów bez pytania się zgodę czy płacenia twórcom lub posiadaczom praw. To zdecydowanie upraszcza pracę kreatywną, w której nieustannie inspirujemy się lub korzystamy utworów innych osób. Jeśli realizujemy misję publiczną lub zajmujemy się edukacją, taki model publikowania najlepiej wspiera cel upowszechniania naszych materiałów.
Creative Commons?
Licencje Creative Commons opierają się o założenie, że to autor/autorka określa poziom swobód, jaki chce dać użytkownikom i użytkowniczkom – określa, co im wolno, a co nie i pod jakimi warunkami. Licencje jest 7 i dzięki ich standaryzacji są łatwo zrozumiałe zarówno dla ludzi, prawników jak i maszyn (a dokładnie wyszukiwarek internetowych). Jeśli ktoś inny niż autor czy autorka posiada prawa autorskie majątkowe do utworu lub gdy przykładowo grantodawca wymaga konkretnej licencji w zamian za sfinansowanie naszej pracy, wybór ten może być węższy.
Spośród wszystkich 7 licencji 3 to tak zwane “wolne licencje”, dają one najszersze swobody odbiorcom, są najczęściej wybierane w świecie edukacji oraz przez grantodawców publicznych (wymagane do publikowania rezultatów m.in. w konkursach Min. Kultury, Patriotyzm Jutra, programie operacyjnym Polska Cyfrowa).
Jaką licencję wybrać? Z materiałów na której licencji korzystać?
Creative Commons Zero (CC 0) - to mechanizm służący udostępniania z najszerszymi możliwymi w ramach prawa swobodami, autorzy i autorki publikujący na CC0 nie wymagają nawet podpisywania swoich prac (choć jest to wskazane choćby po to by każdy mógł znaleźć oryginał).
Poza CC Zero licencje Creative Commons działają jak klocki, z 4 warunków składa się odpowiednią licencję. To co nie jest wskazane lub zabronione w warunkach danej licencji jest dozwolone. Licencje działają tak samo na całym świecie i niezależnie od wersji w czasie, w jakim powstały (co możemy poznać po zmieniających się numerach 2.0, 3.0 i najnowsze 4.0).
Uznanie autorstwa (CC BY) - wymaga od nas zachowania informacji o autorach i licencji, ale poza tym pozwala na dowolną zmianę, nawet zmianę licencji dla naszego utworu zależnego. Warto wybrać ją, gdy chcemy zezwolić na swobodne wykorzystywanie (poprawianie, dostosowywanie, powielanie i rozpowszechnianie utworów), w tym również do celów komercyjnych. Dzięki umożliwianiu zmiany licencji, jest najlepsza, gdy zależy nam na ułatwieniu komercyjnego wykorzystania naszych materiałów (np. w mediach).
Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach (CC BY-SA) jest najlepsza, kiedy chcemy zagwarantować, aby wszystkie treści, które powstaną w oparciu o nasze zasoby, były tak samo dostępne i otwarte. Narzuca konieczność stosowania tej samej licencji dla wszystkich utworów zależnych. Na takiej licencji są publikowane zasoby Wikipedii i projektów społecznościowych jak OtwarteZabytki.pl. Licencja ta, choć pozwala na komercyjne wykorzystanie, uniemożliwia ponowne “zamykanie” utworów pełną ochroną prawnoautorską – ©.
Licencje z warunkiem NC, czyli Użycie niekomercyjne (Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne CC BY-NC) oraz (Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach CC BY-NC-SA) pozwalają nam zachować prawo do osobnego komercyjnego sprzedawania utworu, jednocześnie gwarantując odbiorcom i odbiorczyniom swobodę kopiowania i wykorzystywania naszych treści, o ile nie zarabiają na nich. Choć brzmi to kusząco, bywa problematyczne, ponieważ nie zawsze da się określić czy dane wykorzystanie narusza już ten warunek czy nie (np. opublikowanie materiału na stronie internetowej organizacji, która zdecydowała się umieścić na niej reklamy, żeby pochodzący z nich dochód przeznaczyć utrzymanie serwerów).
Licencje z warunkiem ND, czyli bez utworów zależnych (Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych CC BY-ND i Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND) zabraniają modyfikowania naszych treści. To najbardziej restrykcyjny warunek, który uniemożliwia nawet tłumaczenie tekstu, redakcję, kolaż zdjęć lub adaptowanie publikacji do wygodniejszych formatów czy infografik.
Wybór należy do Ciebie i do organizacji, ale pamiętaj, że jeśli celem jest najefektywniejsze realizowanie misji organizacji, to wiedza i informacje o tym, co robicie, efekty Waszej pracy powinny być najszerzej dostępne. Wolne licencje sprawdzą się tu najlepiej. Są również najlepszym rozwiązaniem, gdy wydajemy środki publiczne, ponieważ gwarantują wszystkim równe prawa w dostępie do materiałów wyprodukowanych z pieniędzy podatników i podatniczek.
Więcej o licencjach Creative Commons dowiesz się ze strony www.creativecommons.pl
Fragment infografiki we wpisie dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa, aut. Centrum Cyfrowe / Magda Konik.
Kamil Śliwowski - animator i trener specjalizujący się w edukacji medialnej, prawie autorskim oraz bezpieczeństwie w sieci. Autor serwisu o otwartych zasobach edukacyjnych www.otwartezasoby.pl
