Mając wspomnienie wypoczynku wakacyjnego w pamięci zachęcam do ciepłego spojrzenia na ewaluację i przyjęcia podejścia, że praktyka ewaluacji to nie uciążliwy problem, ale stała praktyka pracy instytucji/organizacji – i można prowadzić ją tak, by była szybka, łatwa i przyjemna, a także użyteczna. Walor użyteczności zyskujemy dzięki temu, że proces ewaluacji uruchamiamy w odpowiedzi na pojawiające się rzeczywiste potrzeby informacyjne – a realizacja ewaluacji dostarcza szybkich (czytaj: aktualnych), łatwo (czytaj: w wyniku nieskomplikowanego procesu badawczego) dostępnych informacji. Aby ewaluacja mogła być traktowana jako „powszednia praktyka” warto zadbać, by jej realizacja była „przyjemna” dla jej realizatorów i uczestników – tu przyda się zaufanie, szacunek i poczucie, że trud prowadzenia ewaluacji przełoży się na projakościową zmianę.  Zatem:

Szybko…

1. Proces ewaluacji uruchamiany tylko w odpowiedzi na zaistniałą potrzebę i wtedy, kiedy potrzebujemy informacji, aby rozwiązać zaistniały problem, pomóc podjęć konkretną decyzję, dostosować metody pracy do potrzeb i oczekiwań  uczestników, efektywniej organizować pracę itd. Jednym słowem, impulsem do podjęcia ewaluacji jest potrzeba informacji, która pomoże nam lepiej działać.
2. Ewaluacja nastawiona jest na rozwiązywanie aktualnych problemów, dlatego stanowi dla nas ważny element codzienności w życiu instytucji, jednak nie zaburza realizacji zadań realizowanych przez pracowników.
3. Ewaluacja dostarcza informacji szybko - tu i teraz, a nie w momencie, gdy problem jest już nieaktualny. Wadą wielu ewaluacji jest to, że poprzez komplikację procesu badawczego dostarcza informacji zbyt późno, by zaistniała realna szansa wykorzystania tych informacji. 
4. Taka ewaluacja zakłada realizację bardzo szybkich, mało skomplikowanych metodologicznie badań, jednocześnie są to badania dotyczące bieżącej sytuacji i nastawione na pozyskanie maksymalnie użytecznych wyników. Zatem taka ewaluacja trwa dni lub najwyżej tygodnie, ale już nie miesiące. Skupia się na ściśle określonym, raczej wąskim wycinku rzeczywistości, precyzyjnie identyfikując kwestię do zbadania. W takim rozumieniu problem – to rzeczywiście problem do rozwiązania tu i teraz, a ewaluacja skupia się na wspomaganiu procesu jego rozwiązywania.

Łatwo…

1. Ewaluacja jest nieskomplikowana metodologicznie, po to by proces ewaluacji nie był nadmiernie wydłużony, gdyż, jak powiedzieliśmy wcześniej, ma odpowiadać na aktualne potrzeby i problemy, które trzeba rozwiązać natychmiast.
2. Ewaluacja nie jest nadmiernie rozbudowana badawczo i analitycznie, co jest konsekwencją prostoty metodologicznej. W tej optyce, wszelkie działania wydłużające proces dochodzenia do konkluzji i decyzji dotyczącej działania, są zbędne. Tym sposobem na pierwszy plan wysuwają się jedynie wnioski z ewaluacji oraz działania, które w oparciu o wyniki ewaluacji można zaprojektować i realizować. Zatem niepotrzebne jest nawet czasochłonne pisanie raportu ewaluacyjnego – tu wystarczy sama decyzja o podjęciu działań dokonana w oparciu o omówione i przedyskutowane wyniki ewaluacji i faktyczna dalsza realizacja podjętych decyzji.
3. Ewaluacja realizowana jest na miarę możliwości czasowych pracowników, tak więc nie powinna zakłócać czy oddalać na plan dalszy głównych zadań pracownika, ale tym zadaniom towarzyszyć, przy zachowaniu jednak rozsądnych proporcji zaangażowania czasu i innych zasobów niezbędnych do jej realizacji.
4. Ewaluacja realizowana jest na miarę umiejętności pracowników instytucji/organizacji. Jak już wspomniano, ewaluacja powinna być przede wszystkim użyteczna i wykonalna, dlatego informacje powinny być gromadzone takimi metodami, które realizatorzy i użytkownicy ewaluacji umieją zastosować i do których mają zaufanie, że przyniosą im wiarygodne dane. Nie ma sensu realizowania trudnych, skomplikowanych badań, gromadzących dane, których nikt nie będzie umiał zinterpretować i wykorzystać.

Przyjemnie…

1. Ewaluacja realizowana jest z poczuciem szacunku dla wszystkich, których dotyczy to co ewaluujemy, co oznacza, że brane pod uwagę są potrzeby, oczekiwania i opinie wszystkich zainteresowanych, nawet jeżeli stoją ze sobą w sprzeczności. 
2. Ewaluacja realizowana jest z zaufaniem i zapewnieniem bezpieczeństwa osób, które w niej uczestniczą. Nawet jeżeli wyrażane są opinie krytyczne, to nie rzutują one na stosunki międzyludzkie, ale służą wypracowaniu rozwiązania kompromisowego, które będzie satysfakcjonowało wszystkich.
3. Ewaluacja prowadzona jest z przekonaniem, że wyniki rzeczywiście zostaną wykorzystane i przysłużą się projakościowej, prorozwojowej zmianie.

Użytecznie…

1. Ewaluacja nie jest prowadzona dla niej samej, w rzeczywistości to dopiero początek działań na rzecz doskonalenia pracy instytucji, dlatego ważne jest, aby wyniki ewaluacji omawiać i interpretować, a w konsekwencji planować dalsze działania w instytucji.    
2. Do udziału w proces doskonalenia instytucji/organizacji warto włączyć możliwie szeroki krąg zainteresowanych (w tym menadżerów i pracowników), dlatego te grupy powinny brać udział w procesie omawiania wyników ewaluacji i opracowywania rekomendacji odnośnie do dalszych działań. Takie możliwie partycypacyjne podejście będzie służyło budowaniu konsensusu wobec wprowadzenia zmiany i budowa odpowiedzialności za zmianę.

Beata Ciężka -  ewaluatorka, autorka i realizatorka szkoleń z zakresu ewaluacji (projekty edukacyjne), była wykładowcą na studiach podyplomowych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Szkoły Głównej Handlowej. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Webinarium EPALE: Ewaluacja nie musi być nudna! - nagranie

STRATEGIE EWALUACJI SZYTEJ NA MIARĘ

Praktyczne wskazówki do planowania i projektowania ewaluacji

Dołącz do Społeczności Praktyków „Ewaluacja zorientowana na użyteczność”!

EWALUACJA SZKOLEŃ TO NIE TYLKO ZADOWOLENIE UCZESTNIKA PO SZKOLENIU