Bariery edukacyjne osób dorosłych oraz sposoby ich pokonywania w kontekście szkół dla dorosłych

Literatura andragogiczna[1] wskazuje na całą gamę przeszkód oraz barier, które możliwe są do zaobserwowania w procesie kształcenia osób dorosłych, w szczególności w kontekście szkół dla dorosłych. Wśród tych występujących najczęściej, wskazuje się następujące:
- Nadwrażliwość na wszelkiego rodzaju niepowodzenia – sytuacja ta wynika najczęściej z tego, że uczniowie dorośli (w szczególności słuchacze szkół dla dorosłych; studiów zaocznych) wyposażeni są w obfity bagaż osobistych niepowodzeń – szkolnych, życiowych jak i zawodowych, co z kolei powoduje u nich nieufność w stosunku do innych ludzi oraz silniejszy krytycyzm wobec innych i siebie samych.
- Zmniejszona liczba godzin określona w siatce godzin dla danego przedmiotu, w stosunku do ich liczby określonej w siatce godzin w szkołach młodzieżowych.
- Zmęczenie fizyczne oraz psychiczne uczniów szkół dla dorosłych – sytuacja ta jest związana najczęściej z tym, że osoby dorosłe realizują naukę najczęściej po określonym czasie spędzonym wcześniej na pracy zawodowej lub obowiązkach domowych, a co za tym idzie wykazują zmniejszoną aktywność, spowolnione reakcje psychiczne, a także zmniejszoną koncentrację uwagi.
- Brak czasu na pracę domową, uczestnictwo w kulturze i odpoczynek.
- Gorsze warunki pracy (takie jak na przykład światło w porze popołudniowej), gorsze wyposażenie szkół dla dorosłych w pomoce naukowe oraz niedopasowane podręczniki.
- Brak umiejętności organizowania samokształcenia.
- Zmniejszone poczucie własnej wartości – najczęściej spowodowane jest stereotypowym myśleniem i oceną społeczną, dotyczącą tego, że osoby kształcące się w szkołach dla dorosłych są rekrutowane na zasadzie selekcji negatywnej, a szkoły dla osób pracujących prezentują niższy poziom niż szkoły młodzieżowe, co jest opinią zgoła mylną.
- Doświadczenie zawodowe oraz życiowe uczniów szkół dla dorosłych, które powoduje krytyczny stosunek do wiedzy teoretycznej prezentowanej podczas zajęć.
Dla przełamania wskazanych powyżej barier edukacji osób dorosłych jednym z najistotniejszych elementów jest postać osoby nauczającej. Od osoby takiej będzie wymagać się w większym stopniu troski, specyficznych umiejętności dydaktycznych oraz tak zwanego taktu pedagogicznego. Kolejnym istotnym elementem jest stworzenie klimatu szacunku i wzajemnego zaufania ucznia i nauczyciela, co pozwoli na lepsze przyswajanie wiedzy. Dalej należy podjąć wysiłek zrozumienia trudności, z którymi boryka się dany uczeń, okazania pomocy i szacunku dla jego wysiłków i osiągnięć zarówno na polu edukacyjnym jak i w innych wymiarach życia – w pracy zawodowej, życiu rodzinnym, realizacji swoich pasji i zainteresowań. W szczególności na początkowym etapie edukacji osoby dorosłej nie wskazane jest wytykanie pomyłek i porażek, natomiast zaleca się podkreślanie istotności realizowanych postępów i zdobywanych umiejętności. W kwestii organizacji procesu edukacyjnego osób dorosłych niezbędnym elementem jest uświadomienie uczniom ogólnych celów kształcenia oraz przydatności zdobywanej wiedzy i umiejętności, a także podkreślanie istotności uzyskanego cenzusu.
Ostatnim, ale prawdopodobnie najważniejszym elementem w edukacji osób dorosłych w szkołach dla dorosłych jest przygotowanie i wdrożenie ich do samokształcenia, zachęcania do dalszego zdobywania wiedzy i umiejętności „na własny rachunek” oraz wyuczenie umiejętności organizacji warunków pracy umysłowej.
[1] Andragogika - subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych.