Każdy, kto choć na chwilę pozostał przed telewizorem w czasie przeznaczonym na reklamy doskonale wie, że najczęściej emitowane są spoty, zachwalające medykamenty, których celem jest poprawa naszego zdrowia, kondycji i samopoczucia. Niestety z badań instytucji odpowiedzialnych za kontrolę tych produktów wynika, że często nie posiadają zachwalanych właściwości lub nie są one naukowo potwierdzone. Niekiedy, wbrew stwarzanym pozorom, nie są to nawet leki, lecz jedynie suplementy diety. Zdarzało się, iż zawierały substancje szkodliwe. Z lekami łączy je często tylko to, że zamiast zapobiegać przyczynom dolegliwości, mają eliminować skutki, o czym sugestywnie przekonują reklamy. Dane z ostatnich lat pokazują, że muszą robić to skutecznie, bo liczba reklam suplementów diety i leków bez recepty zwiększyła się w ciągu ostatnich dwóch dekad dwudziestokrotnie. Wzrost ten przekłada się na finanse. Stąd zarówno firmy farmaceutyczne jak i rynek mediów nie pałają entuzjazmem na próby regulacji lub ograniczenia ze strony państwa reklamowania medykamentów, do których dostęp nie podlega reglamentacji ze strony lekarzy.  

/nl/file/muzeumnareceptejpgmuzeum_na_recepte.jpg

Zapytajmy jednak o to, czy zamiast skutkom dolegliwości nie należałoby więcej uwagi poświęcić zwalczaniu ich przyczyn? Czy zamiast recepty medycznej nie lepiej wystawiać receptę „społeczną”, a na niej jako pozycję obowiązkową: wizytę w muzeum? Muzeum, które rozumieć można nie tylko jako miejsce, gdzie się przechowuje, zabezpiecza i prezentuje zabytki przeszłości (bliższej lub dalszej), ale jako przestrzeń zapewniająca dobre samopoczucie, dzięki realizowanym w niej aktywnościom edukacyjnym. Na szczęście takie podejście, to nie fantasmagoria, lecz coraz szerzej zakrojona i koordynowana działalność. Wystarczy wspomnieć, że tylko w 2016 roku w Wielkiej Brytanii niemal 240 muzeów zrealizowało 530 różnego rodzaju aktywności związanych ze zdrowiem i poprawą samopoczucia. 

W większości programy te adresowane są do osób starszych. Biologia, ale i czynniki społeczne, czynią ze zdrowia i dobrego samopoczucia zasadnicze kwestie tej grupy dorosłych.  Przez to, że przeciętna długość życia wzrasta, szczególnie ważne staje się, ile z tych „dodatkowych” lat jest zdrowych i wolnych od niepełnosprawności. Starość wiąże się z przewlekłymi chorobami takimi jak cukrzyca, artretyzm, niewydolność serca, demencja i niepełnosprawność. Jeśli więc wzrostowi długości życia, dzięki postępom medycyny, nie będzie towarzyszyło jednocześnie wydłużenie życia wolnego od przewlekłych chorób i niepełnosprawności, to rozwój wiedzy medycznej może „fundować” coraz dłuższe okresy złego stanu zdrowia u jego schyłku. Z tego względu problem ten dotyka bardziej kobiet niż mężczyzn. W Wielkiej Brytanii w latach 2009-11 średnia oczekiwana długość życia kobiet wynosiła 82.9, a mężczyzn 78.9, podczas gdy oczekiwana średnia życia poza niepełnosprawnością odpowiednio 64,4 i 63,9. Oznacza to, że oczekiwana średnia długość życia z niepełnosprawnością wynosiła w tym okresie dla kobiet niemal 18,5 roku, a dla mężczyzn 15 lat. 

Zdecydowana większość z organizowanych przez muzea brytyjskie aktywności stanowią działania edukacyjne, na które składają się warsztaty kreatywne, warsztaty praktyczne, zajęcia doskonalenia zawodowego, performance, prezentacje, projekty partycypacyjne i wolontariat. Dotykają one bezpośrednio chorób takich jak Altzheimer i innych rodzajów demencji (The Geffryne Museum, The Whitworth, Beamish Museum), czy choroby psychiczne (National Museum of Liverpool, Dulwich Picture Gallery, Hornimam Museum and Gardens). Często ich działania koncentrują się na stworzeniu warunków, które mają bezpośredni wpływ na dobre samopoczucie a pośrednio na zdrowie. Oferują na przykład możliwość uczestnictwa w działaniach kolektywnych przeciwdziałając jednemu z poważniejszych problemów przed jakim stają starzejące się społeczeństwa europejskie – samotności (Imperial War Museum North, Manchester Museum, Museum of Science & Industry, projekt „Museum on Prescription” realizowany w latach 2014-2017 w 7 muzeach w Londynie i Kent).  

Chociaż większość z nich bardziej skupia się na dolegliwościach niż na zdrowiu i zapobieganiu, łączy je to, że wynikają z przekonania o pozytywnym wpływie kultury na samopoczucie. Docenienia, że uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych stymuluje do tego stopnia, iż może przyczynić się do wydłużenia życia w zdrowiu lub ulżenia w chorobie. Niekiedy sztuka pomaga w zredukowaniu częstości akcji serca, przyczynia się do obniżenia ciśnienia krwi, a nawet zmniejszania zapotrzebowania na leki przeciwbólowe.

Warunkiem jest jednak nie tylko sama jej obecność i bierna kontemplacja, ale przede wszystkim świadome wykorzystanie, aktywne dyskutowanie o niej i z nią, konwencjonalnym słowem i twórczym obrazem, motorycznym tańcem i zastygłą pozą. W taki bowiem sposób realizowane są działania edukacyjne muzeów, które stawiają sobie za cele edukacyjne również dobre samopoczucie, przedłużające życie w zdrowiu i odwlekające w czasie dolegliwości zdrowotne.

Być może, kiedy działania te staną się bardziej popularne i kojarzone z muzeami, obok reklamy leku leczącego zespół niespokojnych nóg, zobaczymy spot polecający z tego powodu wizytę w muzeum?

dr Marcin Szeląg – historyk sztuki, edukator muzealny i kurator, pracuje na Wydziale Edukacji Artystycznej i Kuratorstwa Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu.

Zobacz także: 

Creative Health: The Arts for Health and Wellbeing

How museums and galleries can enhance health and wellbeing

The National Alliance for Museums, Health & Wellbeing