Geletterdheid - meer dan alleen lezen en schrijven
De definitie van het woord ‘geletterdheid’ is simpel: het vermogen om te lezen en te schrijven – en toch leidt de exacte betekenis ervan steeds weer tot discussie. Van zo’n discussie is vaak sprake bij Europese projecten, aangezien ‘geletterdheid’, als vertaling van het Engelse ‘literacy’, niet in alle talen hetzelfde inhoudt. Dit geldt ook voor andere vormen van het woord, zoals ‘geletterd’, vandaar dat in het Nederlands ook wel de term ‘gezondheidsvaardigheden’ wordt gebruikt.

Een complicerende factor voor vertalers is bovendien het feit dat ‘literacy’ in het Engels nog een andere betekenis heeft. Geletterdheid wordt niet alleen gebruikt om het vermogen tot lezen en schrijven uit te drukken, het wordt ook vaak voorafgegaan door een term die betrekking heeft op een bepaald vakgebied. Zo wordt er gesproken van computergeletterdheid, financiële geletterdheid, kwantitatieve geletterdheid, emotionele geletterdheid enzovoort. Voor elk van deze gebieden speelt het gebruik van informatie die via tekst, vaak specialistische tekst, wordt overgedragen een belangrijke rol, al is de betekenis van ‘geletterdheid’ in deze gevallen niet ‘lezen en schrijven’, maar ‘competentie’ – in staat zijn om kundig te handelen op dat gebied. Dat is ook het geval bij gezondheidsgeletterdheid.

Wat is gezondheidsgeletterdheid?
Gezondheidsgeletterdheid wordt doorgaans omschreven als de mate waarin mensen beschikken over het vermogen om fundamentele diensten en informatie op het gebied van gezondheid te verkrijgen, te verwerken en te begrijpen, zodat ze beslissingen kunnen nemen die hun gezondheid ten goede komen. Simpel gezegd betekent dit in staat zijn om te zorgen voor je eigen gezondheid. Dat heeft betrekking op algemene gezondheidszorg, ziektepreventie en gezondheidsbevordering: het gaat om manieren waarop volwassenen informatie die van belang is voor hun gezondheid verkrijgen van zorgverleners, medische instellingen, medische producten en overige bronnen en hoe ze deze informatie vernemen, beoordelen en toepassen.

Overigens is gezondheidsgeletterdheid niet uitsluitend van toepassing op individuen. Het verbeteren van het maatschappelijk niveau van gezondheidsgeletterdheid gaat ook over het begrijpen en het verlagen van barrières die worden veroorzaakt door zorgverleners en zorgstelsels. Het maatschappelijk niveau van gezondheidsgeletterdheid kan worden verbeterd als bij het ontwerpen van documenten en processen die in gezondheidssituaties worden toegepast rekening wordt gehouden met iedereen die erbij is betrokken. Professionals in de gezondheidszorg moeten goed kunnen communiceren en beseffen dat ze patiënten en verzorgers moeten helpen hun weg te vinden in de berg informatie die onze gezondheid voortbrengt.

De belangrijke rol van opleiders van volwassenen bij het vergroten van het bewustzijn van het concept gezondheidsgeletterdheid en bij het verbeteren van de manieren waarop het zorgstelsel communiceerde met zijn gebruikers stond centraal in The Calgary Charter on Health Literacy, het Canadese handvest voor gezondheidsgeletterdheid:
 

De vaardigheden en vermogens van individuen op het gebied van gezondheidsgeletterdheid dragen bij aan de gezondheidsgeletterdheid van een zorgstelsel of -organisatie. Zo kan één iemand met een hoog niveau van gezondheidsgeletterdheid de resultaten van een heel systeem verbeteren. Toch kan een stelsel of een organisatie met een lage gezondheidsgeletterdheid een individu dat wél vaardig is op dit gebied overweldigen of het effect van een goed geschreven document teniet doen.

Gegevens op individueel niveau of op het niveau van zorgstelsels over de gezondheidsgeletterdheid van Europese samenlevingen zijn nauwelijks beschikbaar. HLS-EU, het Europese onderzoek naar gezondheidsgeletterdheid, was een van de resultaten van het European Health Literacy Project [Europees gezondheidsgeletterdheidsproject], dat tussen 2009 en 2012 door de Universiteit Maastricht werd geleid. Uit het onderzoek, waarbij gezondheidsgeletterdheid in acht landen werd gemeten, bleek dat een lage gezondheidsgeletterdheid overal in Europa veel voorkwam, maar dat er aanmerkelijke verschillen bestonden tussen de afzonderlijke landen. Ook werden “subgroepen per land met sociaaleconomische factoren zoals economische status, werkgelegenheid en opleiding in verband gebracht met lage gezondheidsgeletterdheid, hetgeen duidt op de aanwezigheid van het type sociale gradiënt dat bekend is uit onderzoeken naar andere, gerelateerde onderwerpen, zoals geletterdheid zelf”.

Volwasseneneducatie en gezondheidsgeletterdheid
Volwasseneneducatie kan een centrale rol spelen bij het verbeteren van het maatschappelijk niveau van gezondheidsgeletterdheid en daarmee van de gezondheid van de Europese bevolking. Gezondheidsgeletterdheid, op individueel niveau (in staat zijn je eigen gezondheid te beheren) en op maatschappelijk niveau (zorgen dat een bevolking in staat is zijn eigen gezondheid te beheren), is een nuttig concept dat terecht de aandacht van beleidsmakers trekt. Behalve om volwassenen te helpen met het succesvol beheren van hun eigen gezondheid moet overheidsbeleid opleiders van volwassenen stimuleren om met zorgverleners, en de organisaties waarbinnen zij werken, in gesprek te gaan over de manier waarop gezondheidsinformatie wordt overgebracht.


David Mallows heeft als docent, docentenopleider, manager en onderzoeker meer dan 25 jaar ervaring in de volwasseneneducatie. Momenteel is hij Director of Research van het National Research and Development Centre for adult literacy and numeracy (NRDC) aan het Institute of Education van de Londense UCL en leidt hij de afdeling volwasseneneducatie van ELINET, het netwerk voor geletterdheid van de Europese Commissie.