Crnogorski privrednici i predstavnici institucija imali su priliku da u Privrednoj komori Crne Gore učestvuju u radu online radionice na temu: Implementacija novog Mehanizma za prekogranično prilagođavanje ugljenika – Koje promjene očekuju kompanije sa Zapadnog Balkana. Skup je organizovao Komorski investicioni forum Zapadnog Balkana (WB6 CIF).

U radu su učestvovali Milena Rmuš, predstavnica Privredne komore Crne Gore, Tatjana Shterjova Dushkovska, WB6 CIF, Maria Asenius, DG NEAR, Evropska komisija, te David Boublil, predstavnik DG TAXUD, Evropska komisija.

Cilj skupa je bio upoznavanje kompanija iz regiona sa novim Mehanizmom EU za smanjenje emisija gasova sa efekatom staklene bašte (GHG) i smjernicama za primjenu tokom tranzicionog perioda implementacije. Na skupu je istaknuto da mehanizam za prekogranično prilagođavanje ugljenika (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) predstavlja dio Evropskog zelenog sporazuma koji će direktno uticati i na kompanije sa Zapadnog Balkana. Ovaj mehanizam osmišljen je sa ciljem sprečavanja rizika od ispuštanja ugljenika i podržavanja povećanih ambicija EU u borbi protiv klimatskih promjena, uz obezbjeđenje usklađenosti sa pravilima Svjetske trgovinske organizacije.

Naime, Regulativa o CBAM-u (Uredba EU 2023/956) zvanično je stupila na snagu 16. maja 2023.godine, a u tranzicionoj fazi će početi da se primjenjuje od 1. oktobra 2023. godine.  Tokom ove tranzicione faze do kraja 31. decembra 2025. godine, uvoznici CBAM proizvoda će kvartalno prijavljivati podatke o ugrađenim emisijama i cijeni ugljenika plaćenoj za uvoz CBAM proizvoda u EU. Prvi period prijavljivanja za uvoznike završiće se 31. januara 2024. godine. Inicijalno će se primjenjivati na uvoz određenih proizvoda i odabranih prekursora čija je proizvodnja intenzivna u CO2 emisijama i pod najvećim rizikom od ispuštanja ugljenika: cement, gvožđe i čelik, aluminijum, đubriva, električna energija i vodonik.

Evropska komsija je 17. avgusta 2023. godine objavila Uredbu o impementaciji koji detaljno definišu obaveze o izvještavanju tokom tranzicionog perioda za uvoznike CBAM proizvoda u EU, kao i metodologiju koja će se koristiti u ovom periodu za izračunavanje ugrađenih emisija koje se ispuštaju tokom procesa proizvodnje CBAM proizvoda.  Takođe, Komisija je objavila i Smjernice za uvoznike iz EU i smjernice za postrojenja van EU o praktičnoj primjenu novih pravila iz CBAM mehanizma.

Postepeno uvođenje CBAM-a tokom vremena omogućiće pažljiv, predvidljiv i proporcionalan prelazak za preduzeća unutar EU i van nje, kao i za javne vlasti. Tokom ovog tranzicionog perioda, uvoznici dobara obuhvaćenih novim pravilima samo će morati prijaviti emisije gasova sa efektom staklene bašte (GHG) koje su ugrađene u proizvoda koje uvoze (direktne i indirektne emisije), bez obaveze finansijskih plaćanja.

Dok EU povećava svoje ambicije u vezi sa klimom, i dok se manje stroge klimatske politike održavaju u mnogim zemljama izvan EU, postoji rizik od tzv. ‘karbonskog curenja’. S tim u vezi, CBAM predstavlja ključni alat za postavljanje pravične cijene na emisije ugljenika koje se emituju tokom proizvodnje roba sa visokim emisijom ugljenika koje ulaze u EU, i za podsticanje čistije industrijske proizvodnje u zemljama izvan EU. Postupno uvođenje CBAM-a usklađeno je sa postepenim ukidanjem dodjeljivanja besplatnih dozvola u okviru EU Sistema za trgovanje emisijama (ETS) kako bi se podržala dekarbonizacija industrije EU.  Ocijenjeno je da zemlje Zapadnog Balkana moraju intezivirati napore ka dekarbonizaciji svojih privreda, te da nijedna država neće biti izuzeta iz ovog procesa.

Potvrđivanjem da je plaćena cijena za ugrađene emisije ugljenika generisane tokom proizvodnje određenih dobara uvezenih u EU, CBAM će osigurati da je cijena ugljenika kod uvoza ekvivalentna cijeni ugljenika kod domaće proizvodnje, i da ciljevi EU-a u vezi sa klimom nisu ugroženi. CBAM je dizajniran da bude kompatibilan sa pravilima STO, a kada se potpuno uvede, obuhvatiće više od 50% emisija u sektorima obuhvaćenim ETS-om.

Kada se trajni sistem stavi u funkciju 1. januara 2026. godine, uvoznici će morati svake godine da prijave količinu dobara uvezenih u EU u prethodnoj godini i njihove ugrađene GHG. Zatim će predati odgovarajući broj CBAM sertifikata. Cijena sertifikata će se računati u zavisnosti od prosječne nedeljne aukcijske cijene dozvola EU ETS izraženih u €/toni emitovanog CO2. Ukidanje besplatne dodjele u okviru EU ETS-a će se odvijati paralelno sa uvođenjem CBAM-a u periodu od 2026. do 2034. godine.

Na kraju, učesnici su imali priliku da čuju više o stanju implementacije Mehanizma za prekogranično prilagođavanje ugljenika u zemljama Zapadnog Balkana, nakon čega je uslijedila diskusija sa predstavnicima privatnog sektora.