Leren van volwassenen

‘Een leven lang leren voor iedereen’ lijkt zo vanzelfsprekend maar voor wie eigenlijk? Er is zelfs een Nederlands auteur wiens recente boek de titel ‘liefde voor leren’ meekreeg. Zo wordt de indruk gewekt dat deze liefde misschien zelfs is aangeboren. Maar is ‘leren’ in de volwassenheid wel zo vanzelfsprekend? Dat opgroeiende kinderen van alles met plezier haast als vanzelf leren, is geen liefde, maar natuurlijke groei. Zowel lichamelijk als mentaal. Dat volwassenen liefdevol doorgaan met leren, een leven lang, is eerder een wensdroom dan realiteit. Het hele leven lang leren is een rommelige en complexe aangelegenheid. Vooral leerbiografieën tonen dit verhalende wijs.  Leren is geen lineair proces. De inhoud van leren is veelal van geringe betekenis. Een leven lang leren is vooral belangrijk in het licht van de contextuele omstandigheden. Het Pareto principe, in de volksmond ook wel de 80-20 regel genoemd, lijkt van toepassing. Tachtig procent van hetgeen mensen leren is van geringe betekenis voor hun leven. Twintig procent van hetgeen mensen leren is van grote betekenis voor hun leven. De reden hiervoor is de gebrekkige wijze waarop onderwijs, training en opleiding een bijdrage leveren aan hetgeen volwassenen in hun leven nodig hebben. Het systeem onderwijs lijkt achterhaald.

De vierde drijfveer

Onderzoekers Lawrence en Nohria (2002)* hebben overtuigend laten zien hoe de menselijke natuur onze keuzen bepaalt.  Op grond van de menselijke ontwikkeling door de eeuwen heen, concluderen deze onderzoekers dat onze soort – die ‘even’ dierlijk is als de apen – een viertal drijfveren heeft overgeleverd. Deze drijfveren zijn achtereenvolgens: verkrijgen, verdedigen, verbinden en (ver)leren.

‘Verkrijgen’ betekent dat je als persoon een eigen bestaan moet zien te verwerven. ‘Verdedigen’ betekent dat je dit bestaan (‘ik’) moet verdedigen. ‘Verbinden’ betekent dat je je verbindt met anderen ten aanzien van dit bestaan. En, tenslotte, ‘(ver)leren’ komt pas daarna als vrije mogelijkheid om je te verdiepen, te verbreden en te veranderen.

Uiteraard maakt leren deel uit van het gaan voor de eerste drie doelgerichte drijfveren maar eigenlijk uitsluitend als noodzakelijkheid om te verkrijgen, te verdedigen en te verbinden. De vierde drijfveer ‘Ik leer’ wordt pas een vrije drijfveer als je gevorderd bent in ‘iemand zijn’. Je voelt dan een eigen identiteit in verbondenheid met je context.

Ik leer

‘Liefde voor leren’ of ‘vrijheid van leren’ kun je voortbouwend op het voorafgaande, uitsluitend gaan ervaren als je een situatie hebt bereikt waarin er een persoonlijke beslisruimte is ontstaan om eigen keuzen te maken om (niet) te gaan leren.  Voor veel mensen komt deze beslisruimte pas later in hun leven, voor sommige mensen komt deze ruimte zelfs nooit. Dit maakt dat de mantra ‘een leven lang leren voor iedereen’   met een korreltje zout moet worden genomen. Het is van groot belang de persoonlijke beslisruimte van volwassenen te betrekken bij hun leerinitiatieven en leermogelijkheden. Wat drijft deze persoon nu om te gaan leren? Welk direct, contextueel, doel dient het leren voor deze persoon? En, hoe kan het leren van de persoon direct verbonden worden met de context? Juist een leven lang leren is bij uitstek een persoonlijk leren. ‘Ik leer’ krijgt slechts betekenis als het ingebed is in de context van het desbetreffende leven.

De humanistische norm van ‘Ik leer’

 Het ‘algemeen menselijke’ moet ook bij leren het zwaarste wegen. Deze humanistische norm is noodzakelijk want anders wordt een leven lang leren mogelijk onder de voet gelopen door collectieve, vaak zogenoemde,  sociale en politieke bewegingen. Deze norm betekent dat een zeker pessimisme logischerwijs onderdeel uitmaakt van de vierde drijfveer. Dit pessimisme komt van de menselijke conditie in het algemeen zoals die wordt geschetst in onderstaande figuur.

’Ik leer’– vanuit eigen passie, motivatie en emotie – of misschien wel beter ‘ik verleer’ vindt plaats in de context van anderen en maatschappelijke verbanden die de vrije wil om te leren in het kader van een leven lang leren beperken. Er is dus altijd een existentieel spanningsveld waarbinnen een leven lang leren plaatsvindt. Precies deze conditie, die algemeen menselijk is, maakt het leren van volwassenen rommelig en complex maar daarom niet minder interessant. ‘Ik leer’ in het maatschappelijk verband van ‘een leven lang leren’ is namelijk per definitie dwars tegen de keer.

*Lawrence, P.R. & Nohria, N (2002). Driven: How Human Nature Shapes Our Choices. San Francisco: Jossey Bass.

Theo van Dellen is Assistant Professor bij de Faculteit Gedrags- & Maatschappijwetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij heeft zich gespecialiseerd op het onderwerp “Transformative (lifelong) learning in workplaces”.