Choroba Alzheimera (ang. Alzheimer disease – AD), występująca najczęściej u osób po 65. roku życia, polega na stopniowym zwyrodnieniu mózgu, skutkującemu postępującymi zaburzeniami pamięci i kontaktów społecznych, aż do całkowitej niemożliwości normalnego funkcjonowania w życiu codziennym. Przy odpowiednio wczesnym zdiagnozowaniu można skutecznie opóźnić pojawienie się tych skutków za pomocą środków farmakologicznych oraz odpowiedniego sposobu odżywiania pacjenta. 

Profilaktyka choroby

Przestrzeganie odpowiedniej diety ma kluczowe znaczenie w profilaktyce choroby Alzheimera. Ważne jest nie tylko dostarczanie organizmowi wszystkich składników odżywczych, niezbędnych do jego prawidłowego funkcjonowania, lecz także substancji stymulujących pracę mózgu.

Najwyższa średnia wieku występuje w krajach basenu Morza Śródziemnego. Dieta śródziemnomorska, jakkolwiek w poszczególnych krajach nieco się różni, jest najbardziej skuteczna w profilaktyce choroby Alzheimera. Badania wykazują, że ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych w stopniu łagodnym jest mniejsze o 28 proc., a ich rozwoju do AD aż o 48 proc. mniejsze u osób stosujących dietę śródziemnomorską, niż u osób odżywiających się w inny sposób. [1]

Tradycyjna dieta śródziemnomorska obfituje w oliwę z oliwek, która stanowi główne źródło energii pochodzącej z tłuszczów (30-40 proc.). Oliwa zawiera m.in. jednonienasycone kwasy tłuszczowe (JNKT), wpływające korzystnie na proporcje HDL i LDL („dobrego” i „złego” cholesterolu) we krwi oraz polifenole, eliminujące wolne rodniki. Dzięki systematycznemu spożywaniu oliwy następuje regresja blaszek miażdżycowych, co może spowolnić rozwój choroby Alzheimera.

Natomiast w diecie mieszkańców krajów wysokouprzemysłowionych dominują produkty zawierające kwasy tłuszczowe trans – posiłki typu fast food, roślinne tłuszcze utwardzone (margaryny), produkty wysokoprzetworzone (konserwy), przekąski typu chipsy, itp. Nadmierne dostarczanie organizmowi tych kwasów przekłada się bezpośrednio na zaburzenia pamięci nawet u osób stosunkowo młodych – w wieku poniżej 45 lat.

Antyoksydanty (przeciwutleniacze), błonnik oraz kwasy tłuszczowe omega-3, w które to substancje obfituje dieta śródziemnomorska, są również czynnikami zmniejszającymi zapadalność na AD nawet o 13 proc. [2] Oznacza to, że dieta ta ma kluczowe znaczenie w profilaktyce choroby Alzheimera.

^{Photo by Brooke Lark on Unsplash}

Zasady żywienia w chorobie Alzheimera

W jadłospisie pacjenta z AD powinny znaleźć się – jak już wspomniano – wszystkie składniki odżywcze, konieczne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Badania naukowe wykazują, że u osób chorych powszechnie występują niedobory witamin z grupy B i kwasu DHA (dokozaheksaenowego) z grupy kwasów omega-3, które są odpowiedzialne m.in. za pamięć i koncentrację uwagi. Istotne jest zatem, aby w celu stymulacji mózgu uwzględnić w diecie produkty, które zawierają te substancje.

Niedożywienie jest jednym z podstawowych problemów osób z chorobą Alzheimera w związku ze zmniejszeniem metabolizmu w starszym wieku. Na niedożywienie mają również wpływ schorzenia współistniejące, przyjmowane leki, problemy z uzębieniem i gryzieniem pokarmu, wreszcie – ograniczenia finansowe. Obliczono, że z niedożywieniem boryka się nawet 25 proc. osób z AD. [3]

W związku z tym posiłki powinny zawierać 55-60 proc. węglowodanów, 25-30 proc. tłuszczów i 12-15 proc. białka. W wieku powyżej 60 lat rośnie zapotrzebowanie na witaminy z grupy B oraz D, C, E i β-karoten. Zapotrzebowanie na żelazo nieco się zmniejsza, natomiast należy ograniczyć ilość sodu z uwagi na ryzyko chorób układu krążenia w starszym wieku; najwięcej sodu dostarcza sól kuchenna. [4]

Jadłospis pacjenta z chorobą Alzheimera powinien obejmować pięć niewielkich posiłków dziennie, składających się z takich produktów jak:

• mleko i jego przetwory o obniżonej zawartości tłuszczu,
• chude mięso i drób,
• ryby morskie,
• warzywa i owoce, głównie surowe,
• pieczywo oraz inne produkty zbożowe pełnoziarniste – o ile nie ma przeciwwskazań zdrowotnych.

Posiłki należy przyrządzać metodą beztłuszczową (grillowane) lub z użyciem tłuszczów roślinnych; zalecana jest oliwa z oliwek, jednak ze względu na cenę można zastąpić ją polskim olejem rzepakowym. Oliwę zaś warto wykorzystać do smarowania pieczywa zamiast tradycyjnego masła.

W chorobie Alzheimera należy unikać następujących produktów:

• tłuszcze zwierzęce – smalec, masło, łój wołowy,
• cukry proste, słodycze,
• tłuszcze roślinne utwardzane – margaryny, miksy maślane,
• sól kuchenna, ostre przyprawy, alkohol.

Pacjent nie powinien spożywać potraw ciężkostrawnych i smażonych (również w głębokim oleju).

Wpływ poszczególnych składników pożywienia na pracę mózgu

Jak już wspomniano, niektóre ze składników pokarmowych stymulują pracę mózgu i układu nerwowego człowieka, dlatego są szczególnie wskazane dla osób z chorobą Alzheimera. Zaliczane są do nich:

• witaminy z grupy B – poprawiają koncentrację i pamięć, łagodzą stany nerwowe. Organizm człowieka ich nie wytwarza i nie magazynuje, dlatego należy je systematycznie dostarczać z posiłkami, a niekiedy w formie suplementu. Szczególną rolę odgrywa witamina B9, szerzej znana jako kwas foliowy, która stymuluje produkcję w organizmie serotoniny – hormonu, odpowiedzialnego za prawidłowe funkcjonowanie komórek mózgu, a także za nastrój (zwana jest „hormonem szczęścia”). Główne źródła kwasu foliowego to warzywa zielone, jaja, drożdże, orzechy, mleko i wątróbka. Zawierają one również witaminę B4 (cholinę), poprawiającą pracę pamięci długotrwałej,
• kwasy tłuszczowe omega-3 (szczególnie DHA) – poprawiają ukrwienie mózgu i usprawniają przebieg bodźców nerwowych, oprócz tego wpływają korzystnie na układ krążenia i pracę serca. Podobnie jak witaminy z grupy B, nie są one wytwarzane przez organizm człowieka i muszą być dostarczane z zewnątrz, najlepiej w potrawach z tłustych ryb morskich – śledzia, łososia, halibuta lub makreli,
• cynk – jest pierwiastkiem, którego związki hamują zaburzenia poznawcze, często występujące w chorobie Alzheimera. Znajduje się w warzywach strączkowych (głównie w fasoli), pestkach dyni, kaszach i ziarnach zbóż.

Inne witaminy, jak A, C i D, jak również sole wapnia, żelaza, selenu czy magnezu, są równie istotne jak wymienione powyżej, stanowią bowiem swoiste katalizatory, dzięki którym przyswajanie poszczególnych substancji stymulujących pracę mózgu jest pełniejsze i łatwiejsze.

Ćwiczenia umysłu

W 2016 roku w Jabłonnie odbył się XX Festiwal Nauki, podczas którego prof. dr hab. med. Maria Barcikowska z Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN tłumaczyła, dlaczego aktywność umysłowa (a także fizyczna) jest ważna w procesie profilaktyki i opóźniania skutków choroby Alzheimera. [5] Dowodziła, że np. nauka języków obcych, rozwiązywanie zagadek umysłowych (szaradziarstwo) czy kultywowanie swoich wieloletnich zainteresowań pobudza do pracy większą liczbę neuronów. Sprawność umysłowa utrzymuje się także pod wpływem określonych ćwiczeń fizycznych oraz utrzymywania kontaktów towarzyskich.

Rodzina i osoby bliskie powinny zachęcać chorego do rozwoju jego umiejętności tak długo, jak to jest tylko możliwe. Nawet kiedy choroba osiągnie już stadium, kiedy pacjent nie ma już możliwości przyswajania nowej wiedzy, warto wspierać go w podtrzymywaniu umiejętności posiadanych. Według prof. Barcikowskiej rola domowników w stymulowaniu jak najdłuższej samodzielności osoby z AD jest nie do przecenienia.

Uczona wspomniała ponadto, że w krajach, które posiadają wysokie wskaźniki edukacyjne, zachorowalność na Alzheimera wykazuje tendencję spadkową. Natomiast w krajach, gdzie kultura zdrowotna jest na niskim poziomie, można się spodziewać gwałtownego przyrostu zachorowań.

Konsultacja merytoryczna artykułu: zespół dietetyków z firmy Wygodna Dieta.

Źródła: 

[1] Marta Dochniak, Katarzyna Ekiert:  Żywienie w prewencji i leczeniu choroby Alzheimera i choroby Parkinsona. Prace poglądowe, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wydział Nauk o Zdrowiu, Wrocław 2015, ISSN 2082-9876, s.200

[2] tamże

[3] tamże, s. 203-204

[4] https://posilkiwchorobie.pl/neurologia/zywienie-i-dieta-a-choroba-alzheimera/?gclsrc=aw.ds

[5] https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C411312%2Cucz-sie-i-cwicz-dla-opoznienia-choroby-alzheimera.html