Pytanie "Kim chcesz być?" zadawane w różnym wieku brzmi tak samo. Zasadnicza różnica leży w tym, że jako pierwsi pytają nas o to inni - najczęściej wtedy, kiedy planujemy decyzje edukacyjne i zawodowe. Po pewnym czasie powinniśmy zacząć zadawać je sobie sami. I to w miarę systematycznie.

Pytanie Kim chcesz być? słyszy się już w przedszkolu. Fantazja dzieciaków podpowiada im cudowne opcje. Najczęściej inspirowane aktualnie czytanymi i przeżywanymi książkami, oglądanymi filmami, wrażeniami ze spotkań z przedstawicielami ciekawych zawodów lub fascynacjami pracą wykonywaną przez kogoś z najbliższego otoczenia. Później odpowiedzi na to pytanie warunkowane są aktualnymi marzeniami, zainteresowaniami, inspiracjami ze świata mediów.

Kolejny istotny moment, kiedy pojawia się pytanie Kim chcesz być?, pojawia się pod koniec szkoły podstawowej. Zadają je rodzice, nauczyciele, doradcy, rówieśnicy. Tu odpowiedź jest budowana najczęściej na podstawie zainteresowań, które są (a przynajmniej powinny być) konfrontowane z uzdolnieniami, predyspozycjami i wiedzą o rynku pracy. Na tym etapie pojawiają się konsultacje z doradcą zawodowym. Niektórzy oczekują testów, które ujawnią (?) ich zainteresowania, preferencje, predyspozycje i uzdolnienia. Ten etap jest ważny w kontekście projektów edukacyjnych i karierowych – głównie tych związanych z wyborem zawodu i kolejnej szkoły. Uczniowie, którzy wybierają naukę w liceach z wyzwaniami dotyczącymi zawodu, będą się jeszcze zmagać przy wyborze kierunku studiów lub szkoły policealnej.

Dla wielu osób decyzje dotyczące wyboru zawodu lub kierunku studiów kończą (lub mocno ograniczają) etap pytań o to, co w życiu chcą robić. W perspektywie doradczej jest to podejście równie ryzykowne, co nierozsądne. O ile nie mamy kłopotu z zaakceptowaniem koncepcji całożyciowego uczenia się (lifelong learning – LLL), o tyle nadal z oporami przebija się do naszej świadomości koncepcja całożyciowego poradnictwa (lifelong guidance – LLG). Okres aktywności zawodowej, licząc od ukończenia szkoły do przejścia na emeryturę, to najczęściej około 40 lat. Dlaczego mamy przyjmować, że raz dokonane wybory i określone cele, mają nas obowiązywać przez cały ten czas?

Dla tych, którzy mają wątpliwości, że warto także jako dorosły przyglądać się własnym ścieżkom karierowym i czasem zastanawiać się nad tym, czy to co robię, jest tym co rzeczywiście chcę robić, podpowiadam kilka argumentów:

1. Bo możesz

Warto dać sobie prawo do własnych projektów karierowych i życiowych. Masz możliwość uczenia się jako dorosły, zdobywania nowych kwalifikacji, kompetencji, umiejętności. Nie każda zmiana musi mieć charakter rewolucji i wywrócenia wszystkiego, co do tej pory udało się osiągnąć. Korekty to też zmiany. Nawet jeśli pojawiają się bariery (finansowe, organizacyjne, w dostępie do ofert), to warto zastanowić się, czy są możliwości ich pokonania. Czasem jest tak, że bariery te – przy odpowiednim wsparciu – można skutecznie rozmontować lub przynajmniej zminimalizować ich dokuczliwość.

2. Bo się zmieniasz

Zmieniają się Twoje zainteresowania, preferencje, ale także stan zdrowia. Warto zastanowić się, jak aktualnie wykonywana praca koresponduje z tym, w jakiej jesteś kondycji, jakie są Twoje cele, wartości, aspiracje. Decyzje podejmowane na przesłankach ważnych, gdy kończyłeś szkołę lub studia, aktualnie być może wymagają rewizji i ponownego namysłu właśnie dlatego, iż zmieniły się warunki, Twoje zasoby, zdrowie, wartości. W ich kontekście pytanie Kim chcę być? stale wymaga poszukiwania uczciwych odpowiedzi.

3. Bo rynek pracy się zmienia

Rynek pracy to przestrzeń, w której realizowane są indywidualne kariery zawodowe. On stwarza warunki do realizacji naszych planów i aspiracji. Specjaliści od polityki rynku pracy zgodnie twierdzą, że jedyną pewną cechą rynku pracy jest jego zmienność. A to oznacza, że pojawiają się nowe szanse i nowe ograniczenia. Niektóre formy pracy są marginalizowane, a na ich miejsce pojawiają się nowe. Ten zewnętrzny kontekst realizowania karier zawodowych też wymaga naszej uważności. Być może pojawiają się formy pracy, czy zatrudnienia, które z jakichś powodów będą dla nas na danym etapie życia korzystniejsze.

4. Bo Twoja branża i sposób wykonywania Twojego zawodu się zmienia

Zawody i branże nie są statyczne. Charakter pracy w poszczególnych branżach najczęściej dynamizowany jest rozwojem nowych technologii, zmianami ekonomicznymi i społecznymi, otoczeniem prawnym, zapotrzebowaniem na produkty i usługi. Być może sposób wykonywania pracy i funkcjonowania w zawodzie na przestrzeni lat zmienił się tak, że przestaje cieszyć, nie daje satysfakcji, a czasem rodzi duży poziom frustracji. Jeśli tak jest, to być może jest to odpowiedni moment, aby zastanowić się nad tym, czy nie warto wprowadzić w swojej sytuacji zawodowej jakiejś konstruktywnej korekty.

5. Bo Twoja sytuacja życiowa się zmienia

Praca jest bardzo ważną, ale tylko częścią życia. Masz prawo zadawać sobie pytania, czy to, co robisz, pasuje do innych ról i zadań, jakie realizujesz w życiu. Masz prawo do pytań, kim na danym etapie życia chcesz być bardziej. Kariery linearne, związane z ciągłym awansem, nie są przecież ogólnie obowiązującym wzorcem karier zawodowych. Warto uruchamiać myślenie dotyczące komplementarności ról życiowych. Warto podejmować wyzwanie dopasowywania do siebie roli pracownika, pracodawcy i współpracownika do innych ról życiowych. Może uda się w ten sposób uzyskać efekt synergii?

6. Bo pojawiają się opcje i alternatywy, których nie było, kiedy dokonywałeś wcześniejszych wyborów

W obszarze edukacji dorosłych, kształcenia w zawodach, doradztwa zawodowego zmiany zachodzą naprawdę intensywnie. Ofert adresowanych dla dorosłych jest wiele i są zróżnicowane co do treści, formy, długości. Jednak jeśli nie znasz możliwości i alternatyw, to po prostu nie możesz z nich skorzystać. Dlatego warto być na bieżąco, warto też konsultować się ze specjalistami od edukacji dorosłych, rynku pracy czy doradztwa zawodowego. Możesz też zrobić prosty eksperyment. Zajrzyj na stronę Mapa Karier (https://mapakarier.org/) i sprawdź, ile nowych zawodów pojawiło się w Twojej branży i jak zmieniły się ścieżki kształcenia. Wynik może okazać się zaskakujący...

Pytanie Kim chcę być? jest pytaniem dla odważnych. Bo odpowiedź na nie może ujawnić potrzebę zmiany. Często pojawia się jako efekt odczuwanej w miejscu pracy frustracji. Ujawnia się ona niekiedy w stwierdzeniach „nie jestem na swoim miejscu”, „męczę się tutaj”, „sytuacja za bardzo mnie uwiera”, „tutaj już niczego więcej nie osiągnę”, „to już nie jest moja bajka”. W takich sytuacjach potrzeba zmiany jest dobrą okazją do ponownego zastanowienia się nad celami, potrzebami i aspiracjami zawodowymi. A odpowiedzi na te pytania to doskonały materiał do projektowania, reprojektowania lub lekkiego korygowania własnych ścieżek karierowych.

dr hab. Małgorzata Rosalska – pedagog, doradca zawodowy, adiunkt w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Przewietrz swoje cele!

Planowanie to nie wszystko. Karierą można też zarządzać

Opinie są ważne, ale czasem trzeba też coś wiedzieć

Doradztwo karierowe czy akademickie? Jakiego doradztwa potrzebują studenci?

Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się