ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

Zdarza się, że osoby szukające zatrudnienia lub zastanawiające się nad rewalifikacją, większą wagę przywiązują do opinii na temat rynku pracy niż do sprawdzonej, merytorycznie poprawnej wiedzy. Niektórzy nawet są tak przywiązani do własnych opinii, że traktują je jak fakty. Tym bardziej warto zwrócić uwagę na znaczenie rzetelnej i aktualnej wiedzy zawodoznawczej oraz danych o dynamice rynku pracy.

Jako doradca zawodowy pracuję z dorosłymi najczęściej w trzech sytuacjach. Pierwsza to praca z osobami, które szukają pracy i mają często jakiś kłopot z jej znalezieniem lub utrzymaniem. Druga sytuacja to konsultacje dla osób, które mają pracę ale, z różnych powodów, chcą ją zmienić. Trzecią grupę stanowią rodzice dzieci podejmujących decyzje o wyborze szkoły i zawodu.

Te trzy grupy wymagają innego wsparcia doradczego, inne są też ich oczekiwania i potrzeby. Jest jednak jedna cecha, która jest dla tych grup wspólna. Znaczna grupa dorosłych większą wagę przywiązuje do opinii na temat rynku pracy niż do sprawdzonej, merytorycznej wiedzy. Niektórzy nawet są tak przywiązani do własnych opinii, że traktują je jak fakty.

Opinie na temat rynku pracy dotyczą najczęściej zawodów z przyszłością, zawodów nadwyżkowych i deficytowych, przyczyn bezrobocia, szkół kształcących w zawodach, emigracji zarobkowej. Interesujące są także przekonania dotyczące sposobów poszukiwania pracy oraz tego, czy w ogóle warto pracować.

Rozpoznawanie przekonań jest ważnym elementem procesu doradczego. Ma duży walor diagnostyczny. Pozwala doradcy i radzącemu się przeanalizować sposoby postrzegania i oceny sytuacji oraz przesłanki, na podstawie których radzący się podejmuje decyzje. W kontekście podejmowania decyzji czy planowania konkretnych działań warto jednak upewnić się, czy radzący się ma wystarczającą i aktualną wiedzę na tematy, które analizowanej sprawy dotyczą bezpośrednio. Podejmowanie decyzji tylko na podstawie opinii i przekonań jest dość ryzykowne…

Z praktyki doradczej mogę wskazać dwa obszary wiedzy, które wymagają stałego sprawdzania i częstej aktualizacji. Są to wiedza o systemie kształcenia w zawodach i wiedza zawodoznawcza.

Wiedza o systemie kształcenia w zawodach

Istnieje ryzyko, że aktualne decyzje dorośli podejmują w odniesieniu do systemu kształcenia z czasów, kiedy sami chodzili do szkoły. Nie każdy ma świadomość, iż od tego czasu wprowadzono kilka reform. O ile mylenie szkoły branżowej ze szkołą zawodową nie niesie jakichś istotnych konsekwencji, o tyle sytuacje, kiedy ktoś wybiera się do liceum profilowanego, wymagają już dłużej rozmowy na temat aktualnej oferty szkół i aktualnego systemu kształcenia w zawodach. Przykład z liceum profilowanym nie pojawił się tu przypadkowo. Kiedy wskazuję, że takiej szkoły już nie ma, często słyszę, że to nie prawda, bo kolega, kuzynka, znajomy do takiej szkoły chodzili… Jest to  możliwe, jeśli do tej szkoły chodzili przed wrześniem 2014 roku…

Warto sprawdzać, czy dorośli mają aktualną wiedzę o czasie trwania nauki w szkole branżowej pierwszego i drugiego stopnia, w technikum i szkołach policealnych. Warto upewnić się, czy dorośli wiedzą co to są kwalifikacje wyodrębnione w zawodzie, co to są kwalifikacyjne kursy zawodowe i jakie konkretne korzyści wynikają dla nich ze zintegrowanego systemu kwalifikacji.

Wiedza o systemie kształcenia daje rzetelną podstawę do projektów i decyzji zawodowych. Jeśli zna się system, można wykorzystać jego elementy tak, by własne plany edukacyjne i zawodowe zrealizować możliwie sprawnie i skutecznie.

Wiedza o zawodach

Często podczas doradztwa indywidualnego i grupowego zadaję pytanie, w ilu zawodach można się aktualnie kształcić w systemie edukacyjnym, czyli w szkołach branżowych, technikach i szkołach policealnych. Najczęściej dorośli nie wskazują więcej niż 100 zawodów. A jest ich przecież około 200! Trudno jest wybrać zawód, o którym się nie wie, że w ogóle istnieje. Dlatego tak ważne jest rozwijanie wiedzy zawodoznawczej.

Kolejna kwestia to wiedza o specyfice konkretnych zawodów. Tu też często fakty przemieszane są z opiniami, przekonaniami, a czasem nawet z fantazjami. Pracując z dorosłymi wybierającymi zawód, albo zastanawiającymi się nad rekwalifikacją, warto podpowiadać im kategorie do analizy zawodu. Mogą to być na przykład:

• konieczne kwalifikacje i wymagania formalne,
• ścieżki kształcenia w zawodzie,
• odpowiedzialność, jaką niesie wykonywanie danego zawodu (etyczna, społeczna, prawna, finansowa),
• korzyści wynikające z wykonywania zawodu,
• zagrożenia związane z zawodem,
•  typowe zadania zawodowe – zarówno te wykonywane indywidualnie, jak i zespołowo,
• typowe formy zatrudnienia i rozwiązania organizacyjne,
• możliwości zatrudnienia i zarobki na lokalnym, regionalnym, krajowym i europejskim rynku pracy,
• stabilność zatrudnienia w danym zawodzie,
• ścieżki rozwoju i awansu zawodowego,
• zawody komplementarne do wyuczonego,
• kwalifikacje wspólne dla grup zawodów,
• relacja do innych sfer życia i do innych pełnionych w życiu ról [1].

Warto też wzmacniać krytyczne myślenie odnośnie do źródeł informacji na temat zawodów i rynku pracy. W zakresie wiedzy zawodoznawczej pomocny możne być Informator o zawodach szkolnictwa zawodowego. Chętnie korzystam też z Mapy karier. Można tu znaleźć także zawody wymagające wykształcenia wyższego lub takie, które wymagają tylko kursów lub samokształcenia.

Trudniej jest znaleźć rzetelne dane dotyczące rynku pracy. Głównie dlatego, że rynek pracy nie jest statyczny. Tu warto odwoływać się nie tylko do raportów, ale także – a może przede wszystkim – należy rozwijać umiejętność odczytywania i analizowania danych oraz ich krytycznej interpretacji. Należy też zwracać uwagę na aktualność danych, szczególnie tych pochodzących ze źródeł internetowych.

Jeśli wzmocnimy wiedzę o zawodach i dynamice rynku pracy, to opinie na ich temat będą miały solidne podstawy. Jeśli wskażemy rzetelne źródła, to dorosły radzący się zyska dane do budowy własnych przekonań i krytycznej refleksji na temat aktualności i przydatności pozyskiwanych informacji. Warto jednak pamiętać o kolejności: najpierw fakty, później opinie.

dr hab. Małgorzata Rosalska – pedagog, doradca zawodowy, adiunkt w Zakładzie Kształcenia Ustawicznego i Doradztwa Zawodowego na Wydziale Studiów Edukacyjnych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Specjalizuje się w problematyce z zakresu doradztwa edukacyjno-zawodowego, polityki rynku pracy, edukacji dorosłych i polityki oświatowej. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Doradztwo karierowe czy akademickie? Jakiego doradztwa potrzebują studenci?

Doradztwo zawodowe w perspektywie całożyciowego uczenia się

Źródła:

[1] Rosalska, M. i Wawrzonek, A. (2012). Między szkołą a rynkiem pracy. Doradztwo zawodowe w szkołach zawodowych. Warszawa: Difin.