Skýrslan fjallar um grunnleikni fullorðinna í stafrænni færni á Norðurlöndum. Skýrslan ber yfirskriftina Basic digital skills for adults in the Nordic countries. How can we turn challenges into opportunities?

Norrænt samstarfsnet um nám fullorðinna (NVL) hefur starfrækt net um grunnleikni fullorðinna síðan 2017. Í netinu eru fulltrúar frá öllum Norðurlöndunum fimm og hefur þátttaka Fræðslumiðstöðvar atvinnulífsins (FA) gefið góða innsýn í hvernig aðrar þjóðir eru að nýta niðurstöður úr PIAAC til að efla grunnleikni fullorðinna. Á árunum 2018 og 2019 var ákveðið að leggja áherslu á stafræna færni og er skýrslan sem kom út í janúar afrakstur þeirrar vinnu. Í henni má finna yfirlit yfir stöðu mála hvað varðar færni fullorðinna í Danmörku, Finnlandi, Íslandi, Noregi og Svíþjóð sem og samantekt úr SVÓT greiningu þar sem m.a. eru dregin saman möguleg tækifæri og áskoranir á þessu sviði. Út frá greiningu eru settar fram nokkrar tillögur varðandi stefnumótun í málaflokknum í öllum löndunum auk dæma um góð verkefni sem tengjast efninu.

Grunnleikni í stafrænni færni er eitthvað sem hver fullorðinn einstaklingur þarf að búa yfir til að geta tekið virkan þátt í atvinnulífi og samfélaginu og hefur í dag mikla þýðingu á öllum Norðurlöndunum. Ekki síst í ljósi þess að sjálfvirknivæðing og tækniþróunin er hröð og hefur einnig áhrif á vinnumarkaðinn þar sem sum störf hverfa og ný verða til.

Hægt er að nálgast skýrsluna á síðu NVL hér

Skýrsla um stafræna færni fullorðinna á Norðurlöndum - Inngangur

Í skýrslunni eru kynntar niðurstöður vinnu norræns samstarfsnets um grunnleikni fullorðinna (hér eftir nefnt „netið“), sem er hluti af Norræna tengslanetinu um nám fullorðinna, NVL. Graciela Sbertoli og Alberto Hylander hafa einnig lagt sitt af mörkum við ritun skýrslunnar.

NVL er hluti af áætlun Norrænu ráðherranefndarinnar um þróun fullorðinsfræðslu. Fyrsta skrefið að stofnun samstarfsnets á sviði grunnleikni fullorðinna var tekið árið 2015 á formennskutímabili Dana í Norrænu í ráðherranefndinni. Hugmyndin var að netið myndi fylgja eftir vinnu við grunnleikni á Norðurlöndunum út frá niðurstöðum alþjóðlegrar rannsóknar sem snýr að mati á grunnleikni  fullorðinna (e. Program for the International Assessment of Adult Competencies, PIAAC).

Aðrar mikilvægar grunnstoðir netsins eru Menntaáætlun Evrópusambandsins 2015–2020 og tilmæli ESB um Hæfniþróun „Ný tækifæri fyrir fullorðna“, sem hrint var í framkvæmd árið 2016. Mikil áhersla er lögð á forgangsmarkmið áætlunar ESB um mikilvægi þess að auka framboð og fjölga þátttakendum í námi fullorðinna verulega, sérstaklega sem snýr að því að efla hæfni varðandi lesskilning, ritun, tölulæsi og notkun upplýsingatækni við úrlausn daglegra verkefna. Í tilmælum ESB um hæfniþróun[1] er einnig bent á þörf fullorðinna til að efla grunnleikni til að gera þeim kleift að bæta við menntun sína og ná hæfni sem samsvarar námslokum úr framhaldsskóla (3 eða 4 þrep evrópska viðmiðarammans, EQF). Þetta er einnig í samræmi við 4 markmið  (gæðamenntun) í Heimsmarkmiðunum og 2030 áætlun Evrópusambandsins um sjálfbæra þróun sem er ætlað að tryggja jafnan aðgang allra að góðri menntun og stuðla að tækifærum til náms alla ævi. Fjölga ungmennum og fullorðnum með hagnýta leikni umtalsvert, þar á meðal á sviði tækni- og starfsmenntunar, til þess að geta sinnt viðeigandi störfum, fengið mannsæmandi vinnu og stundað frumkvöðlastarfsemi fyrir árið 2030 (4.4)[2].

Áður en netið tók til starfa árið 2017, hafði norrænn vinnuhópur kannað hvort rétt væri að koma slíku neti á laggirnar innan NVL og ef svo væri hvaða málefni netið ætti að fjalla um. Fulltrúar Norðurlandanna í netinu hafa komið sér saman um að vinna að ákveðnum áherslusviðum og árin 2018 og 2019 var lögð áhersla á stafræna færni fullorðinna.

Rannsókn á grunnleikni fullorðinna (PIAAC)

Fjórar af fimm þjóðum á Norðurlöndum tóku þátt í fyrsta skipti sem PIAAC könnunin var gerð á árunum 2011–2012 í samtals 24 löndum.[3] Í þetta skipti náði könnunin til nærri 170,000 einstaklinga á aldrinum 16 til 65 ára. Í PIAAC er grunnleikni fólks á þremur sviðum könnuð, það er lesskilnings (ritun var ekki prófuð) tölulæsis og notkun upplýsingatækni við úrlausn daglegra verkefna. Niðurstöður könnunarinnar er nú safnað í opinn gagnagrunn, sem veitir gríðarleg tækifæri til greininga og tilmæla um úrbætur á sviði grunnleikni.[4]

Heildarniðurstöður PIAAC sýna áþekka stöðu íbúa á Norðurlöndunum. Árangur Norðurlandabúa er almennt betri en meðaltal annarra þjóða en þrátt fyrir það stóð martækur hópur þátttakenda í könnuninni höllum fæti á öllum sviðum sem könnunin náði til.[5]

Tilgangur og skipulag

Markmiðið með skýrslunni er að veita yfirsýn yfir aðstæður á Norðurlöndunum er varða stafræna færni fullorðinna, hvernig staðan er og hvers er þörf í framtíðinni. Fulltrúar í netinu hafa lagt fram sérstaka lýsingu á kringumstæðunum í hverju landi, sem teknar hafa verið saman í næsta kafla skýrslunnar. Heildarlýsingu frá hverju landi er að finna í viðauka. Á grundvelli þessara lýsinga hafa sérfræðingar í netinu gert SVÓT greiningu á styrkleikum, veikleikum, tækifærum og ógnunum (sjá kafla 3) og beina sjónum að því sem vel gengur en jafnframt því sem bæta má úr á næstu árum.  SVÓT greiningin leiddi til fjölda tilmæla um stefnumótun á norrænum vettvangi fyrir áframhaldandi vinnu á sviðinu. Árangur Norðurlandanna er talsverður en að mati fulltrúa netsins er enn þörf fyrir umbætur á ákveðnum sviðum (sjá kafla 4). Norðurlöndin hafa náð umtalsverðum árangri á sviði grunnleikni en niðurstöður PIAAC könnunarinnar sýna jafnframt að verulegan fjölda fullorðinna skortir enn þá grunnleikni sem þarf til að vera virkur samfélagsþegn og vera fær um að sjá sér viðurværis.[6]

Meðlimir í netinu eru sérfræðingar á sviði grunnleikni fullorðinna og eru fulltrúar allra Norðurlandanna.[7] Það er von þeirra að skýrslan verði lesin og notuð ekki aðeins af þeim sem móta stefnu og taka ákvarðanir heldur öllum hagaðilum sem koma að fræðslu fullorðinna í menntaáætlunum og verkefnum sem snúa að grunnleikni fullorðinna. Kynning á fulltrúum í  netinu er að finna á vefsíðu netsins.[8]

Skilgreining og mörk

Hornsteinn skýrslunnar er grunnleikni í starfrænni færni. Skilgreiningar og hugtök sem notuð eru í þessari skýrslu eru byggð á framsetningu PIAAC sem vísar til lausna vandamála í stafrænu umhverfi.[9]

Í skýrslunni er með stafrænni færni átt við hæfni til þess að beita upplýsinga- og samskiptatækni til þess að finna upplýsingar, eiga samskipti við aðra og leysa hagnýt verkefni.  Grunnleikni nær einnig yfir hæfni til þess að leysa verkefni sem tengjast einkalífi, starfi og félagslegri þátttöku. Í viðauka má finna viðkomandi skilgreiningar og lýsingu á stöðunni í hverju landi.

[1] www.ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1224