ok. 7 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!

W sieci informacji

Cyfryzacja i rozwój społeczeństwa informacyjnego sprawiły, że dostęp do wiedzy, edukacji, kultury i twórczości stał się otwarty niemalże dla każdego. Przejście od form analogowych – tekstów, obrazów, fotografii - do postaci cyfrowej umożliwiło ich twórcom przygotowanie  doskonałych kopii dzieł. Dostęp do internetu pozwolił natomiast rozpowszechniać efekty pracy w skali globalnej bez ponoszenia większych kosztów. Nic więc dziwnego, że dziś coraz mniej rzeczy widzimy w formie analogowej. Cyfrowe stały się książki, zdjęcia, listy czy nawet... pieniądze. Stały dostęp do tak wielkiej ilości informacji i wytworów człowieka sprawia, że każdego dnia docierają do nas setki różnego rodzaju informacji, spośród których musimy wybrać i przyswoić te najistotniejsze. Ważna stała się więc dla nas nie tylko umiejętność uczenia się, ale także, a może przede wszystkim, krytycznego podejścia i wyboru informacji. 

Mając tak wielkie możliwości tworzenia i udostępniania dóbr możemy mówić o demokratyzacji w dostępie do wiedzy i  edukacji. Jednakże wraz ze zmianą nośników treści i zasobów potrzebna jest również zmiana w podejściu do procesu edukacyjnego. Przekształceniu powinna ulec rola edukatora – nauczyciela, wykładowcy, trenera, który przestaje być osobą podającą wiedzę, a staje się przewodnikiem w sieci zasobów i informacji. Uczy jak korzystać, rozwijać, łączyć i w rezultacie tworzyć własne zasoby. Aby taki proces był efektywny, osoby uczące powinny wpierw poznać i nauczyć się wykorzystywać, a także tworzyć Otwarte Zasoby, aby móc przyczynić się do upowszechniania idei otwartej edukacji.  

Czym są Otwarte zasoby?

Istnieje kilka definicji otwartych zasobów. Wszystkie one zaznaczają, że utwory udostępniane podlegają prawom autorskim bez względu na to czy są one udostępniane w domenie publicznej czy na jednej z wolnych licencji, które umożliwiają ich bezpłatne wykorzystanie lub modyfikowanie. 

Według Davida Wiley dyrektora Lumen Learning o otwartości zasobów decyduje tzw. zasada 5R czyli:

• Reuse – ponowne użycie, wykorzystanie zasobu, 

• Revise – modyfikacja lub adaptacja zasobu, 

• Remix – łączenie i miksowanie różnych treści tak aby stworzyły nową jakość, 

• Redistribute – redystrybucja, rozpowszechnianie i dzielenie się zasobami lub ich kopiami, 

• Retain – tworzenie własnych materiałów i umieszczanie ich w Internecie. 

Otwarte Zasoby to więc takie, które można kopiować, modyfikować, łączyć i dzielić się nimi dalej w sieci. Przyjmują one różne formy. Mogą to być filmiki np. na YouTube, aplikacje, zdjęcia, muzyka, artykuły, scenariusze zajęć, pomoce dydaktyczne, książki, dzieła sztuki, grafiki, ikonki i wiele innych. 

Udostępnianie zasobów nie oznacza, że ich twórcy wrzucają utwory w sieć losowo i zrzekają się do nich praw. Wykorzystanie poszczególnych materiałów określają wolne licencje – Creative Commons. Są one darmowe i mają zasięg międzynarodowy. Istnieje 6 licencji CC i tzw. licencja CC0, która przekazuje utwór do Domeny Publicznej.

Znajomość wolnych licencji jest istotna zarówno z perspektywy twórcy jak i użytkownika. Warto świadomie udostępniać swoje treści i legalnie z nich korzystać.     

Czym jest Open Source?

Ucząc zarówno innych jak i siebie, obok materiałów dostępnych w sieci, bardzo często wykorzystujemy różnego rodzaju aplikacje i narzędzia cyfrowe. Wspierają one proces przyswajania wiedzy i aktywizują wszystkich uczestników procesu edukacyjnego. Powstające oprogramowanie daje coraz więcej możliwości wspierania uczenia się, a także twórczego wykorzystania poznanych narzędzi. Dodatkowo w erze komputeryzacji i cyfryzacji coraz więcej osób posiada wiedzę i kompetencje informatyczne i programistyczne, dzięki czemu może brać aktywny udział w tworzeniu nowych aplikacji. 

Oprócz Otwartych Zasobów w cyfrowym świecie funkcjonuje również idea Free Software czyli wolnego oprogramowania, która narodziła się w latach 80-tych XX wieku i Open Source – czyli otwartego oprogramowania, która powstałą w 1998 roku.

Wolne oprogramowanie to takie, które przyznaje użytkownikowi 4 podstawowe wolności:

• Wolność do uruchamiania programu w dowolny sposób i w dowolnym celu (wolność 0). 

• Wolność do analizowania, jak działa program i zmieniania go w taki sposób aby odpowiadał potrzebom użytkownika (wolność 1). Warunkiem koniecznym jest dostęp do kodu źródłowego. 

• Wolność do rozpowszechniania kopii danego programu, (wolność 2). 

• Wolność do udoskonalania programu i publicznego rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu może z nich skorzystać cała społeczność (wolność 3). Warunkiem koniecznym jest tu dostęp do kodu źródłowego. 

Otwarte oprogramowanie wywodzi się z idei wolnego oprogramowania i różni się podejściem do pewnych kwestii. Aplikacje Open Source to takie, których licencja pozwala na nieodpłatne i legalne kopiowanie. Zapewnia też użytkownikom prawo do samodzielnego modyfikowania, analizowania i rozbudowy istniejących narzędzi do czego niezbędne jest zapewnienie dostępu do kodu źródłowego.

Aby dany program został zakwalifikowany jako Open Source musi spełnić następujące kryteria: 

• wolne rozpowszechnianie,

• otwarty kod źródłowy,

• tworzenie programów pochodnych, 

• integralność kodów źródłowych autora,

• nie dyskryminowanie pól zastosowań, 

• rozpowszechnianie licencji, 

• licencja nie musi być szczególna dla produktu, 

• licencja nie może wpływać na inne oprogramowanie.   

Jak możemy wykorzystać otwarte oprogramowanie?

Żyjemy w czasach kiedy wszystko rozwija się niezwykle szybko. IT jest jedną z dziedzin, o której można powiedzieć, że zmienia się z dnia na dzień. Jednocześnie to obszar, który dokonał ekspansji w każdej dziedzinie ludzkiego życia, w tym również w edukacji. Uczenie się wspierane aplikacjami staje się coraz powszechniejsze. Istnieje więc potrzeba dostosowywania i ulepszania narzędzi IT do procesu edukacyjnego. Idea Open Source i Free Software pozwala przyśpieszyć ten proces. Dzięki dostępom do kodów aplikacji już istniejących programiści na całym świecie mogą dokonywać eksperymentów, ulepszać i zmieniać programy. Dzięki temu miliony osób mogą korzystać za darmo np. z systemu Linux, Eksperymentów Google (tysiące eksperymentalnych aplikacji z całego świata), przeglądarki Frefox czy programów takich jak OBS Studio (do streamingu i montażu filmów), Gimp (do prostych grafik), Blender (do projektowania 3D), Inkscape (do grafiki wektorowej).

Połączenie umiejętności korzystania i tworzenia Otwartych Zasobów oraz korzystania i modyfikowania oprogramowania Open Source może wpłynąć na przyszłość edukacji i diametralnie odmienić jej oblicze. Idea otwartości jest tutaj kluczowym motorem rozwoju i sposobem na wsparcie w uczeniu się. 

Monika Schmeichel-Zarzeczna – historyk sztuki, trenerka, animatorka kultury, bibliotekarka i kurator wystaw. Obecnie kieruje Filią nr 38 w Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie gdzie organizuje wydarzenia dla różnych grup wiekowych. Członkini Stowarzyszenia LABiB. Ambasadorka EPALE.

Zobacz także:

Pokolenie cyfrowe - jak świat zmienił młodych i jak oni zmienią świat

Biblioteki cyfrowe - sprawdzona wiedza na wyciągnięcie ręki

Darmowe narzędzia ułatwiające pracę zdalną

Źródła:

Otwarte zasoby edukacyjne. Szukaj, twórz, dziel się, oprac. zbiorowe, źródło: https://koed.org.pl/interaktywny-przewodnik-oze/przewodnik.pdf

Otwarte Zasoby, blog K. Śliwowskiego, https://otwartezasoby.pl/

Creative Commons Polska: https://creativecommons.pl/poznaj-licencje-creative-commons/

What is Free Software?, https://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html.en

Baj-Rogowska A., Kreowanie wartości publicznej poprzez wykorzystanie wolnego i otwartego oprogramowania GNU health, http://rocznikikae.sgh.waw.pl/p/roczniki_kae_z52_10.pdf