Srebrna gospodarka
Wśród tych najważniejszych można wymienić sytuację ekonomiczną, a także doświadczenie i wiek, które szczególnego znaczenia nabierają w odniesieniu do seniorów. Jako badacze i praktycy skupieni wokół Stowarzyszenia Kobo, działającego m.in. w obszarze międzypokoleniowej współpracy na rzecz osób starszych, chcemy się z Państwem podzielić doświadczeniami w zakresie aktywizacji i edukacji osób starszych z wykorzystaniem nowych technologii. Opisujemy kontekst społeczno-ekonomiczny srebrnej gospodarki, istotny również w odniesieniu do edukacji osób dorosłych.
Sesja prototypowania partycypacyjnego w ramach Living Lab Kobo.
Wyzwania demograficzne
Europa się starzeje i ten trend od wielu lat obserwujemy również w Polsce. Liczne badania, opinie i raporty ekspertów, m.in. Organizacji Narodów Zjednoczonych, Banku Światowego, Eurostatu czy Głównego Urzędu Statystycznego, wskazują, że ta tendencja będzie się nasilać. Już dziś w większości krajów rozwiniętych, w tym w Polsce, udział najstarszego pokolenia w całej populacji przekroczył próg przyjmowany dla społeczeństw starzejących się. Obecnie niemal jedna piąta mieszkańców Unii Europejskiej osiągnęła wiek senioralny[1]. Co więcej, prognozy wskazują, że w połowie stulecia w większości państw unijnych co najmniej jeden na czterech obywateli będzie seniorem, a za około pół wieku już połowa będzie miała więcej niż 65 lat. Zmieniająca się struktura społeczna będzie stanowiła coraz większe wyzwanie – zarówno dla budżetu publicznego, jak i dla systemu instytucjonalnej opieki społecznej.
Stąd m.in. wynika pilna potrzeba przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian demograficznych oraz konieczność modyfikacji utartych schematów (także w obszarze edukacji i życia publicznego), aby można było wykorzystać potencjał osób starszych w tworzeniu kapitału społecznego, m.in. poprzez działania na rzecz utrzymania aktywności starszego pokolenia oraz deinstytucjonalizacji opieki i wsparcia. Potrzeba ta występuje na każdym poziomie – od unijnego, przez krajowy, po lokalny – i jest wyrażana chociażby w idei wsparcia seniorów w samodzielnym i aktywnym życiu (active assisted living, AAL)[2]. Jednym z istotnych aspektów działań, podejmowanych również przez nasze stowarzyszenie, jest społeczna inkluzja seniorów. Ogólnie rzecz ujmując, polega ona na organizowaniu różnorodnych form działania na rzecz włączenia społecznego i utrzymania więzi społecznych osób starszych, również z wykorzystaniem nowych technologii. Dotychczasowe badania dowodzą, że inkluzja ma znaczący wpływ na dobrostan seniorów i ich poczucie zadowolenia z życia, a równocześnie wpisuje się w szeroko rozumiane zagadnienie edukacji dorosłych, szczególnie jej pozazawodowych formach.
Trendy rynkowe
Wspomniane trendy, w połączeniu ze wzrostem znaczenia cyfryzacji w niemal wszystkich aspektach naszego życia – poczynając od kontaktów międzyludzkich, przez media, po gospodarkę – niewątpliwie wpływają na sferę uczenia się dorosłych. Edukacja cyfrowa staje się jednym z najistotniejszych wątków szeroko rozumianego nauczania osób starszych, ponieważ coraz więcej kluczowych zadań życia codziennego można wykonać szybciej i łatwiej za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych.
Na podstawie badań i raportów, a także bezpośrednich doświadczeń naszej grupy badawczej oraz innych inicjatyw nakierowanych na osoby starsze, można wskazać, że efektywność przeznaczonych dla nich działań edukacyjnych, zwłaszcza w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych, powinna opierać się na rzeczywistych potrzebach seniorów i uwzględniać naturalne trendy rynkowe, takie jak cyfryzacja oraz związany z nią rozwój wspólnego rynku cyfrowego. Jest on rozszerzeniem tradycyjnego unijnego wspólnego rynku (digital single market[3]), a jednocześnie istotnym elementem srebrnej gospodarki. Ta z kolei zazwyczaj jest definiowana jako ogół aktywności ekonomicznych, publicznych i prywatnych związanych z seniorami, przy czym ta grupa docelowa najczęściej jest określana dość szeroko – jako osoby w wieku 50+[4].
Mając na uwadze nasze doświadczenia badawcze, trzeba jednocześnie podkreślić, że seniorzy stanowią grupę docelową srebrnej gospodarki nie tylko jako odbiorcy usług i produktów, ale i aktywni uczestnicy rynku. Dzięki wykorzystaniu partycypacyjnego podejścia do projektowania mogą oni efektywnie kształtować oraz współtworzyć nowe usługi i produkty, także w obszarze technologii informacyjno-komunikacyjnych (np. w bezpośredniej interakcji z młodymi zespołami pracowników technologicznych start-upów). Taka perspektywa międzypokoleniowej aktywizacji oraz idei srebrnej gospodarki wymaga jednak niestereotypowego podejścia do seniorów. Od lat staramy się je realizować w naszych międzypokoleniowych inicjatywach skierowanych do osób starszych.
Podejście partycypacyjne w ujęciu LivingLab
Działając w Stowarzyszeniu Kobo, od lat z powodzeniem stosujemy nowatorskie podejście w edukacji seniorów oraz we wspieraniu ich interakcji społecznych i technologicznych. Podstawą naszych działań są warsztaty wykorzystujące partycypację oraz interakcję międzypokoleniową. Posługujemy się różnymi metodami łączącymi klasyczne elementy znane w edukacji dorosłych i osób starszych (np. wykłady, prelekcje i seminaria) z rozwiązaniami praktycznymi, warsztatowymi, propagując jak najszerzej ideę aktywnego uczenia się przez całe życie (lifelong learning) w ujęciu livinglabowym. Idea LivingLab pochodzi ze Stanów Zjednoczonych.
Powstała na przełomie XX i XXI w. na jednej z najlepszych uczelni technicznych na świecie – Massachusetts Institute of Technology. Była rozwijana równolegle z rozmaitymi metodami i technikami partycypacyjnymi, takimi jak: design thinking, service design czy design sprint. Dzięki temu znakomicie wpisuje się w aktualne trendy gospodarki cyfrowej, np. internet rzeczy (IoT), Gospodarka 4.0 (Industry 4.0) czy nauka obywatelska (citizen science).
Warsztatowe, bezpośrednie podejście ma odzwierciedlenie w nazwie naszego stowarzyszenia. Kobo w języku japońskim oznacza pracownię, warsztat, miejsce wspólnej pracy. Choć nasze żywe laboratorium jest silnie zakorzenione w świecie akademickim, ma charakter rozproszony, możliwie najbliższy lokalnym społecznościom i ich codziennemu życiu. Interakcje międzypokoleniowe rozwijamy m.in. dzięki sieci miejsc aktywności lokalnej, dających zarówno możliwości badawcze, jak i praktyczne – w ramach współtworzenia rozwiązań przeznaczonych dla nowoczesnej srebrnej gospodarki, polegającej na bezpośrednim kontakcie seniorów z młodymi projektantami, programistami i środowiskiem startupowym.
Staramy się wykorzystywać klasyczne metody wykładów, kursów i warsztatów prowadzonych wspólnie z innymi organizacjami, w tym z uniwersytetami trzeciego wieku. Z drugiej strony chcemy wzbogacać i rozwijać zainteresowania seniorów oraz wzmacniać ich kompetencje (empowerment) poprzez różnorodne interaktywne i międzypokoleniowe formy: od gier miejskich, przez hackathony, po warsztaty i sesje współprojektowania.
Podsumowując – w naszym podejściu do edukacji osób starszych wykorzystujemy szeroki wachlarz metod i narzędzi. Stawiamy na nieszablonowe rozwiązania ułatwiające przełamywanie barier i stereotypów między potencjalnymi twórcami rozwiązań a ich użytkownikami. O tym, że jest to nie lada wyzwanie, może świadczyć wspomniana trudność w uchwyceniu seniorów jako zbiorowości, zwłaszcza w kontekście srebrnej gospodarki.
Stowarzyszenie Kobo
Stowarzyszenie Kobo wyrosło na gruncie doświadczeń wieloletniej pracy z seniorami w obszarach edukacyjnym, badawczym i popularyzatorskim. Skupiamy specjalistów, praktyków i badaczy z czołowych polskich uczelni, takich jak: Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych, Uniwersytet Warszawski, Uniwersytet SWPS, Politechnika Warszawska. Korzystamy także z wiedzy instytutów Polskiej Akademii Nauk oraz Ośrodka Przetwarzania Informacji. Specjalizujemy się w tematyce tworzenia, badania i rozwijania narzędzi informatycznych z wykorzystaniem interdyscyplinarnego, otwartego i partycypacyjnego podejścia do projektowania rozwiązań z użytkownikami (m.in. human-centered approach, user-centered design, participatory design), w szczególności z osobami starszymi. Nasze działania rozwijamy w ramach idei LivingLab w ujęciu rozproszonym. Koncentrujemy się zwłaszcza na aktywizacji i włączaniu seniorów w rzeczywistość cyfrową z wykorzystaniem działań międzypokoleniowych i uwzględnianiem najnowszych trendów w obszarze IT – m.in. IoT, smart cities i citizen science, nowych interfejsów rzeczywistości wirtualnej i rozszerzonej (virtual reality, augmented reality) oraz interakcji głosowych (voice assistants). Rezultaty naszych badań przedstawiamy na międzynarodowych konferencjach i w zagranicznych czasopismach naukowych.
Interesujesz się edukacją seniorów? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form aktywizacji seniorów? Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE! |
Zobacz także:
Wyzwania w edukacji osób starszych: zróżnicowanie wiekowe cz.1
Wyzwania w edukacji seniorów: tradycyjne podejścia i modele cz.2
Wyzwania w edukacji seniorów: wzbogacanie tradycyjnych form cz.3
Nowe formy wsparcia i edukacji ICT seniorów
Źródła:
[1] People in the EU – statistics on demographic changes, Eurostat, bit.ly/2lS8nCA
[2] Idea AAL, bit.ly/2lPYS6H
[3] Jednolity rynek cyfrowy, bit.ly/2kj8ExS
[4] Silver Economy Study, bit.ly/2FXVM57