POWER i ERASMUS+ w bibliotece to wyłącznie plusy
ok. 10 minut czytania - polub, linkuj, komentuj!
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie od 2019 r. realizuje projekty w ramach programów Erasmus+ oraz POWER. U podstaw decyzji o aplikowaniu do programów była chęć wzbogacenia, unowocześnienia oferty edukacyjnej i kulturalnej Biblioteki, a także potrzeba wzmocnienia kompetencji pracowników, wzrost ich wiedzy i nabycie nowych umiejętności. Obecnie, z perspektywy kilku lat, można ocenić znaczenie realizowanych projektów dla rozwoju instytucji, dla pracowników i spojrzeć na efekty, zarówno te trwałe, jak i te dotyczące kompetencji czy zmian mentalnych.
Poszukując partnerów do projektów, wybieraliśmy biblioteki, które osiągają znakomite wyniki czytelnicze, mają doświadczenie w pracy w środowiskach zróżnicowanych kulturowo, językowo, etnicznie i technologicznie, realizują działania na rzecz migrantów, proponują nowoczesne rozwiązania technologiczne, gromadzą różnorodne zbiory tak tematyczne, jak i językowe. Z naszej strony uczestnikami projektów byli pracownicy Biblioteki, którzy działają na rzecz edukacji dorosłych, tzn. prowadzą zajęcia, szkolenia, kursy dla bibliotekarzy i innych grup; czynnie uczestniczą w konferencjach naukowych, sesjach; osoby pracujące z czytelnikiem (udzielanie informacji, prowadzenie lekcji bibliotecznych i wycieczek bibliotecznych, pokazy zbiorów); realizują działania na rzecz lokalnej społeczności. Uczestnicy mieli za zadanie zapoznać się z europejskimi trendami edukacyjnymi i technologicznymi w bibliotekarstwie, a w aspekcie społecznym spodziewano się osiągnięcia otwartości na wielokulturową edukację obywatelską i na różnorodność kulturową. Programy pobytów zostały zrealizowane w 100%: biblioteki przyjmujące zapoznały polskich bibliotekarzy ze swoją działalnością, ale też postarały się o zapoznanie przybyszów z Polski z działalnością innych instytucji kultury (zazwyczaj byli to partnerzy współpracujący z biblioteką) oraz z dziedzictwem kulturowym i historią odwiedzanego kraju.
Biblioteka Publiczna J. Bocatia w Koszycach.Fot. z archiwum projektu
W ramach wszystkich projektów realizowano wyjazdy typu job shadowing (poznawanie pracy na danym stanowisku poprzez obserwację) oraz zagraniczne kursy języka angielskiego. Dwa projekty zostały już zakończone („Mobilny Bibliotekarz” w ramach programu Erasmus+; „Europejski Bibliotekarz” w ramach POWER), dwa inne to już projekty akredytowane (akredytacja uzyskana w 2021 r.), których realizacja zbliża się do zakończenia. W trakcie projektów bibliotekarze poznali biblioteki w Republice Czeskiej (Brno), we Włoszech (Mediolan), Portugalii (Funchal), Finlandii (Helsinki), Szwecji (Södertälje), na Węgrzech (Miszkolc), Słowacji (Koszyce), Norwegii (Tromsø), a wkrótce zapoznają się z bułgarskimi bibliotekami (Plovdiv), a także odwiedzą Islandię (Reykjavík).
Podstawowym założeniem programów Erasmus+ i POWER jest to, aby zrealizowane projekty przyniosły konkretne efekty, aby w instytucji wysyłającej uczestników na mobilności zagraniczne, nastąpiły pozytywne zmiany w postaci wprowadzenia nowych lub ulepszenia istniejących rozwiązań. Nie do przecenienia są zmiany dotyczące kompetencji zawodowych i społecznych, a także rozwoju osobistego uczestników.
Jakie rezultaty, godne odnotowania, są zauważalne w WBP w Lublinie?
Projekty europejskie a oferta usług dla użytkowników
W zagranicznych bibliotekach lubelscy bibliotekarze zetknęli się z przeróżnymi formami pracy edukacyjnej (wykłady, spotkania autorskie, promocje książek, wieczory literackie, konferencje naukowe, audycje internetowe). Była okazja do wzajemnej wymiany uwag warsztatowych, podzielenia się pomysłami na tematykę tych zajęć i sposób realizacji audycji internetowych.
W Szwecji zwrócił uwagę fakt, że zarówno realizacją audycji internetowych, jak i całą działalnością edukacyjną zajmują się „producenci”, czyli pracownicy bibliotek do tych zadań powołani. Bibliotekarze to osobna grupa pracowników – ich domeną jest praca stricte bibliotekarska. Taki podział wpływa pozytywnie na atmosferę pracy. Jedna osoba nie jest obarczona różnorakimi obowiązkami, co wpływa korzystnie na jakość pracy. Od zagranicznych kolegów-bibliotekarzy można uczyć się skupienia na zadaniu, na profesjonalnym, merytorycznym dopracowaniu szczegółów bez stresowania się niewystarczającą liczbą potencjalnych użytkowników i wynikami statystycznymi.
Bibliotekarze w Portugalii, Szwecji, Czechach, Włoszech organizują imprezy o szerokim zasięgu, ale też kameralne spotkania, z założenia przeznaczone dla nielicznego grona osób, które komfortowo czują się właśnie w małych grupach. Lubelscy bibliotekarze zwrócili uwagę na aktywny udział użytkowników bibliotek zarówno w organizacji spotkań (wolontariusze), jak i włączanie uczestników w przebieg wydarzenia. Prężna współpraca z organizacjami społecznymi, z innymi instytucjami kultury i związkami twórczymi, lokalnymi uczelniami to cecha bibliotekarstwa czeskiego, włoskiego, fińskiego i szwedzkiego. Skala współpracy przekracza wszelkie starania polskich bibliotek.
Biblioteka Publiczna J. Bocatia w Koszycach. Folklor doświadczalny. Fot. z archiwum projektu
Obszary wspólnych działań dotyczą wspólnych projektów edukacyjnych, akcji społecznych i różnych innych kwestii, istotnych dla lokalnej społeczności. Warto te wzorce stosować w Polsce. Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. H. Łopacińskiego w Lublinie taką współpracę podejmuje z lokalnymi społecznościami w ramach cyklicznych prezentacji regionalistycznych pod hasłem: „Z Hieronimem po Lubelszczyźnie”. Spotkania takie są przygotowywane wspólnie z przedstawicielami społeczności lokalnej i angażują w opracowanie i przekaz wiedzy regionalistów, nauczycieli, pracowników instytucji samorządowych.
Kilka słów o inspiracjach w zakresie działalności wystawienniczej. W europejskich bibliotekach wystawy przybierają różne rozmiary i formy: od jednoelementowych (jedna gablota, jeden roll-up), poprzez ekspozycje w fotoramach, antyramach, gablotach różnych konstrukcji, na planszach, po pokazy multimedialne. Różnorodność form i stosowanych rozwiązań w warstwie opracowania merytorycznego i oprawie graficznej są godne zauważenia.
Nowością, która już przyjęła się w WBP w Lublinie, są mini-wystawki książek, eksponowane w strefie wolnego dostępu do półek. Rozwiązanie proste, bezkosztowe i nieczasochłonne, a przynoszące efekty. Wzbudza zainteresowanie i stanowi doskonałą zachętę do wypożyczenia kolejnej książki. Wystawki w Wypożyczalni WBP dotychczas eksponowały literaturę traktującą o świętach Bożego Narodzenia, Walentynkach, Dniu Kobiet, ale też … „czarne” książki na Black Friday. W Dziale Bibliografii Lubelszczyzny i Wiedzy o Regionie w ten sposób są wystawiane wybrane książki z najnowszych nabytków, wprowadzonych do regionalnego księgozbioru. Pełniejsze wykazy tychże nowości są podawane czytelnikom na stronie Biblioteki regularnie co dwa miesiące. Inną formą promocji czytelnictwa są recenzje, eseje, posty w mediach społecznościowych. Pokłosiem wyjazdów są recenzje zamieszczane na Facebooku WBP w Lublinie pod hasłem „Kobiecym okiem”. Inicjatywa dopiero rozwija się, a impulsem do jej uruchomienia była wizyta w bibliotekach w Koszycach. Uczestnicy mobilności zwrócili uwagę na specjalny portal dla czytelników „Książki w zasięgu ręki” (Knihy na Dosah, https://knihynadosah.sk), zawierający recenzje lokalnych książek, wywiady z pisarzami, polecane lektury, wiersze poetów. Doświadczenia erasmusowe stały się też inspiracją dla Ten Top, czyli WBP poleca – comiesięcznego prezentowania na stronie najpoczytniejszych pozycji ze zbiorów Biblioteki.
W obszarze regionalistycznej działalności informacyjnej prowadzonej przez zagraniczne biblioteki niespodzianka czekała w Funchal. Okazało się, że kartoteki tekstowe, w Polsce nieco zapomniane i niedoceniane jako źródło informacji regionalnej, w Portugalii są starannie prowadzone i z dumą udostępniane czytelnikom. Stało się to dopingiem do uporządkowania i odświeżenia kartotek tekstowych przechowywanych w dziale regionalnym WBP (większość z nich jest tworzona od lat 50. XX w.). Wprowadzono również praktykę umieszczania w „Bibliografii Lubelszczyzny”, w poszczególnych rekordach bibliograficznych, informacji o dostępności tych materiałów właśnie w kartotekach tekstowych.
Zajęcia edukacyjne dla dzieci organizują również bibliotekarze we wszystkich europejskich bibliotekach. Formy pracy, narzędzia, nowoczesne środki technologiczne używane do realizacji zajęć edukacyjnych są różne – zależą od zasobności biblioteki, wielkości lokalu, którym ona dysponuje i kreatywności osób przeprowadzających spotkania. W bibliotekach są prowadzone wydarzenia stacjonarne (wspólne czytanie bajek, tematyczne zajęcia edukacyjne), audycje online emitowane w mediach społecznościowych (np. zajęcia językowe). Kąciki do spędzania czasu w bibliotece, kolorowo i ciekawie zaprojektowane, umożliwiają zabawę z wykorzystaniem książek, zabawek, akcesoriów plastycznych, gier komputerowych. Biblioteki dbają o to, by dzieci czuły się w ich murach swobodnie i znakomicie bawiły się. Dbają również o rodziców, aby mogli spędzić miło czas w bibliotece podczas zabaw pociech. Są też specjalne strefy, pozwalające na relaks mamom/tatusiom przychodzącym z niemowlętami. Warto o tym pomyśleć.
Koszycka Biblioteka Młodzieży. Fot. archiwum projektu
Obcojęzyczni użytkownicy bibliotek polskich i europejskich to ważna kategoria czytelników. Szczególnie w ostatnim roku ten obszar edukacji stał się bardzo ważny z powodu napływu uchodźców, uciekających przed wojną, która toczy się w Ukrainie. W WBP w Lublinie organizuje się wystawy i spotkania literackie o cudzoziemskich twórcach i z ich udziałem (np. spotkanie z pisarzami litewskimi, spotkanie autorskie z ukraińskimi poetkami i poetami oraz tłumaczami). W katalogu Biblioteki ukraiński księgozbiór został wyodrębniony w formie kolekcji, co znacznie ułatwia wyszukiwanie potrzebnych pozycji. W Wypożyczalni, w strefie wolnego dostępu do półek, wydzielono książki w języku angielskim, ukraińskim, włoskim. Rozwiązanie to przejęto ze szwedzkich bibliotek, w których księgozbiór dla cudzoziemców jest dostępny w kilkudziesięciu językach (w tym po polsku).
Katalog pomysłów na działania skierowane do cudzoziemców w europejskich bibliotekach jest bogaty: od darmowych kursów językowych dla dzieci i dorosłych, przez imprezy integracyjne po doradztwo w sprawach urzędowych i socjalnych, udzielanie informacji dotyczących życia codziennego czy różnic kulturowych, wyznaniowych. Niejedno można przenieść na grunt polski, wymaga to jednak decyzji i nakładów finansowych.
Standardem w bibliotekach polskich i europejskich są specjalne zajęcia dla seniorów. Od europejskich kolegów możemy uczyć się różnorodności zajęć, proponowanych tej grupie czytelników. Spotkania tematyczne i kluby seniora w bibliotece, spotkania plenerowe podczas wydarzeń kulturalnych i akcji społecznych w mieście, wspólne wycieczki turystyczne, spotkania literackie, indywidualne spotkania z bibliotekarzem.
W europejskich bibliotekach równie ważna jest działalność na rzecz edukacji cyfrowej społeczeństwa (nie tylko seniorów). W Szwecji są prowadzone intensywne działania w myśl hasła: „Zróbmy, co w naszej mocy, aby zmniejszyć wykluczenie cyfrowe”. Biblioteki angażują się nie tylko w różne formy edukacji w tym zakresie, ale także w codzienną pomoc w załatwianiu spraw drogą online (spora część społeczeństwa nie posiada komputera lub internetu w domu). Informacja codziennego użytku to obecnie ważny sektor działań bibliotek publicznych. Fińskie biblioteki zapewniają cyfrowe wsparcie stacjonarnie w bibliotekach, online, za pośrednictwem czatu i telefonicznie. Osoby starsze, na szkoleniach w kameralnych grupach, uczą się korzystać z podstawowych funkcji telefonu, tabletu i komputera. Uczą się zamawiać książki online, wyszukiwać potrzebnych informacji z różnych dziedzin. Zdobyte kompetencje wzmacniają ich pewność siebie, poczucie bezpieczeństwa, a także aktywność w społeczeństwie. Seniorzy, którzy potrafią wykorzystywać komunikatory internetowe, chętnie uczestniczą w spotkaniach autorskich z pisarzami online lub jako widzowie podczas transmisji internetowych wydarzeń bibliotecznych.
WBP w Lublinie, korzystając z zaobserwowanych doświadczeń, stara się doskonalić swoją ofertę w tym obszarze. Oprócz szkoleń zorganizowanych (nieco zapomnianych w czasie pandemii) jest prowadzony indywidualny instruktaż, udzielany niejednokrotnie drogą telefoniczną czy mailową, którego celem jest nauczenie czytelników korzystania z książek i źródeł informacji dostępnych online, np. ze zdigitalizowanych zbiorów bibliotecznych i archiwalnych, dostępnych w bibliotekach cyfrowych. Promuje się własne zasoby widoczne w Bibliotece Cyfrowej WBP, w Lubelskiej Bibliotece Wirtualnej oraz na portalu Polona. W Czytelni Naukowej uruchomiono stanowisko komputerowe do korzystania z zasobów cyfrowych, dostępnych offline i online. Bibliotekarz dyżurujący służy pomocą i objaśnieniami.
Wnętrze autobusu bibliotecznego. Wizyta na Węgrzech. Fot. archiwum projektu
Z kolei w Czytelni Czasopism czytelnicy niedowidzący mogą skorzystać z udogodnień, pozwalających na samodzielne czytanie publikacji. Pod wpływem doświadczeń z pobytów w Brnie i Mediolanie zainstalowano w holu Biblioteki łatwo dostępne komputery z katalogiem WBP online, z pomocą których czytelnicy mogą zamówić potrzebne publikacje już od godziny 7.30 (tzn. półtorej godziny przed otwarciem Biblioteki dla użytkowników). Kolejnym krokiem we wprowadzaniu zagranicznych wzorców winno być zainstalowanie stanowiska do samodzielnego zwrotu książek i książkomatu.
Znamienne jest to, że europejscy bibliotekarze i ich organizatorzy nie traktują przedsięwzięć, które nie znalazły akceptacji społecznej, jako porażki. Rezygnacja z niepopularnego projektu jest naturalną koleją rzeczy i dopingiem do kreatywnego działania nad kolejnym pomysłem.
Edukowanie pracowników bibliotek publicznych
Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie sprawuje nadzór merytoryczny nad bibliotekami gminnymi i powiatowymi województwa lubelskiego, udziela im pomocy instrukcyjno-metodycznej i szkoleniowej. Szkolenia i warsztaty dla bibliotekarzy mają na celu doskonalenie kompetencji zawodowych oraz rozwijanie kreatywności pracowników bibliotek samorządowych województwa lubelskiego. Nowym pomysłem instruktorów WBP jest zorganizowanie „Akademii Młodego Bibliotekarza”. Jest ona planowana w formie cyklu szkoleń dla nowych/młodych bibliotekarzy i ma ich przygotować do pracy w bibliotece. Będą to szkolenia z wiedzy ogólnobibliotecznej oraz wszelkich innych zagadnień zawodowych. Pomysł zrodził się pod wpływem obserwacji form kształcenia bibliotekarzy w zagranicznych bibliotekach.
Ciekawą inicjatywą w zakresie doskonalenia zawodowego pracowników Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie jest „Inspiratornia” – cykl otwartych wykładów, organizowanych z inicjatywy lubelskiego Zarządu Okręgu Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich. Wykłady zapoczątkowano kilka lat temu, ale w okresie pandemii całkowicie zaniechano tej formy edukacji zawodowej. Impulsem do powrotu idei były obserwacje erasmusowe. W Södertälje bibliotekarze korzystają raz w miesiącu z dokształcania we własnej bibliotece w ramach wewnętrznego „uniwersytetu piątkowego”. Lubelska „Inspiratornia” jest odpowiednikiem tamtej inicjatywy. Dlatego powrócono w WBP do tej koncepcji. Wykłady dotyczą merytorycznych zagadnień z zakresu bibliotekarstwa, nowoczesnych metod pracy, nowych mediów w pracy bibliotekarza. Doświadczeniami i wiedzą dzielą się pracownicy Biblioteki, bibliotek naukowych Lublina, specjaliści dziedzin pokrewnych. Reaktywacyjny wykład dotyczył oczywiście pobytu grupy pracowników w Södertälje w ramach programu POWER. Kolejny to wrażenia z pobytu w Koszycach i Miszkolcu w ramach Erasmusa+. Najnowszy wykład odbył się 2 lutego 2023 r. Wygłosiła go dr Grażyna Piechota, a nosił tytuł Gamifikacja w digitalizacji dóbr kultury: projekty, narzędzia, zastosowanie.
Są to tylko dwa realizowane pomysły. Inne zapewne narodzą się niebawem, a wszystkie mają na celu przygotowanie bibliotekarzy do nowych wyzwań.
Tytułem podsumowania
Czy Erasmus+ w bibliotece to rzeczywiście same plusy? Zdecydowanie tak. Dzięki doświadczeniom zdobytym podczas mobilności zagranicznych korzyści odnoszą biblioteki wysyłające swoich pracowników, co powyżej starałam się wykazać. Zyskują sami bibliotekarze – rozwój zawodowy i osobisty, otwarcie się na nowości, na inne kultury, udoskonalenie kompetencji językowych, organizacyjnych itd., itd. Wymieniać można bez końca. Niewątpliwie pracownicy WBP w Lublinie wrócili z mobilności zagranicznych wzmocnieni merytorycznie dzięki pozyskaniu nowych umiejętności i kompetencji, wzmocnieniu uległo też ich poczucie wartości, stali się pozytywnie zmotywowani i pełni zapału do pracy oraz gotowi do uczestnictwa w kolejnych projektach.
Zatem Erasmus+ przynosi korzyści bibliotekom, bibliotekarzom, a w efekcie całemu środowisku, w którym biblioteka funkcjonuje. Erasmus+ rzeczywiście zmienia życie i poszerza horyzonty. Warto też zauważyć, że „skutkiem ubocznym” (bardzo pożądanym i potrzebnym) jest wzrost autorytetu biblioteki i bibliotekarza w środowisku lokalnym oraz prestiż w środowisku zawodowym.
Interesujesz się edukacją osób dorosłych w bibliotekach? Szukasz inspiracji, sprawdzonych metod prowadzenia szkoleń i niestandardowych form?
Tutaj zebraliśmy dla Ciebie wszystkie artykuły na ten temat dostępne na polskim EPALE!
Zobacz także:
Europejski Bibliotekarz – Szwecja
Job Shadowing w Miszkolcu – wymiana doświadczeń z węgierskimi bibliotekarzami
Dyskusyjne kluby książki jako sposób na naukę języka szwedzkiego
