Czy rzeczywiście uczymy się więcej formalizując uczenie się dorosłych?

Chciałbym podzielić się krytycznym spostrzeżeniem dotyczącym rozróżnienia na uczenie się formalne, pozaformalne i nieformalne. Chodzi nie tyle o samo rozróżnienie (choć dyskusyjne), ile o tendencję do formalizowania tego, co jest pozaformalne i nieformalne.

Niektóre rzeczy wymykają się próbie nadania im formalnego charakteru i zdefiniowania. Posłużmy się przykładem poruszającego dzieła czy inspirującej sztuki. Czy jesteśmy w stanie w pełni oddać słowami, co widzimy na płótnie czy na scenie? Opisane słowami mogą stracić na urodzie, wartości, inspirującym charakterze i znaczeniu (jeszcze nigdy nie zdarzyło mi się zobaczyć kogoś płaczącego przy czytaniu streszczenia opery czy obwoluty książki).

Nie będę otwierać teraz filozoficznej debaty (a zainteresowanych zachęcam do wygooglowania Hansa-Georga Gadamera), niemniej to samo dotyczy uczenia się: czy możemy w pełni uchwycić w słowach to, czego uczniowie się nauczyli? Najprawdopodobniej nie, i wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę, a mimo to nadal staramy się na wszystkie sposoby nadać uczeniu się formalny charakter i zdefiniować je.

Formalne, pozaformalne i nieformalne? Co je różni?

Zacznijmy od odświeżenia terminologii. Komisja Europejska w swoim „Memorandum w sprawie uczenia się przez całe życie” (KE, 2000) rozróżnia:

• Uczenie się formalne prowadzące do zdobycia uznanych dyplomów i kwalifikacji. Formalne uczenie się dorosłych zapewniają publiczne instytucje edukacyjne dla młodych ludzi, publiczne instytucje ukierunkowane na osoby dorosłe, organizacje pozarządowe, organizacje lokalne i świadczeniodawcy komercyjni.
• Uczenie się pozaformalne zazwyczaj nieprowadzące do zdobycia formalnych świadectw. Odbywa się w różnorodnych warunkach, w instytucjach kształcenia formalnego oraz w szerokiej gamie pozarządowych organizacji non profit, w tym w organizacjach społeczeństwa obywatelskiego. Faktyczne miejsca uczenia się to: instytucje edukacyjne takie jak szkoły podstawowe, średnie i uczelnie wyższe; szkoły zawodowe, stowarzyszenia edukacyjne, uniwersytety ludowe, ośrodki przy kościołach, związki zawodowe, instytucje powołane przez partie polityczne przy izbach handlowych, stowarzyszenia zawodowe, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia pracodawców, edukacja komercyjna i firmy szkoleniowe; siedziby organizacji społeczeństwa obywatelskiego; publiczne i prywatne muzea i biblioteki; domy i ośrodki kultury oraz centra rekreacji. Pozaformalne uczenie się dorosłych odbywa się także na odległość, za pośrednictwem mediów wirtualnych, a także całego mnóstwa innych form.
• Uczenie się nieformalne będące naturalnym komponentem codziennego życia. W odróżnieniu od uczenia się formalnego i pozaformalnego niekoniecznie zachodzi w sposób zamierzony, a przez to może nie być rozpoznawane jako to, które wzbogaca wiedzę i umiejętności.

Tendencje w kierunku formalizacji uczenia się

Istnieje tendencja do formalizacji uczenia się. Jej najbardziej wyrazistym przejawem jest opracowanie ram kwalifikacji oraz systemów akredytacji nabytej wcześniej wiedzy i doświadczeń. Obydwie inicjatywy opierają się na założeniu, że uczenie się można opisać w kategoriach efektów uczenia się.

Myślenie w kategoriach efektów uczenia się nie jest rzeczą złą. W przybliżeniu wyjaśnia, czego ludzie się uczą, koncentruje się na rozwijaniu programów uczenia się i umożliwia uznawanie wcześniej nabytej wiedzy zgodnie z ustalonymi normami.

Ale czy dzięki formalizacji faktycznie zdobywamy większą wiedzę?

Obawy budzi fakt, że kładąc nacisk na uczenie się definiowalne w kategoriach efektów uczenia się, mamy tendencję do zapominania, że znaczna jego część wymyka się definicji, co skutkuje zawężeniem koncepcji uczenia się.

A przecież liczy się to, czego nie można policzyć! Przyjmując ten punkt widzenia, czy nie powinniśmy obrać innej drogi? Jeżeli naprawdę dążymy do integracji uczenia się i życia, to może powinniśmy ograniczyć formalizację i sprawić, by środowisko życia i pracy stało się środowiskiem uczenia się, w którym uczący się nie są świadomi, że nabywają nową wiedzę, umiejętności i kompetencje.

W ten sposób wszyscy możemy uczyć się nieco więcej przez cały czas – nawet jeżeli nie zostanie to zdefiniowane jako formalne efekty uczenia się.

____________

Simon Broek brał udział w kilku europejskich projektach badawczych poświęconych edukacji, zagadnieniom rynku pracy i działalności ubezpieczeniowej. Pełnił rolę doradcy Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i europejskich agencji w zakresie kwestii dotyczących polityki edukacyjnej, uczenia się przez całe życie i rynku pracy. Jest partnerem zarządzającym w Instytucie Wsparcia Polityki im. Ockhama.