Onvergetelijke educatie
Twaalf musea in Nederland maken sinds 2013 kunst toegankelijk voor mensen met dementie en hun dierbaren. Op 21 september verschijnt er een publicatie met praktische tips, bespiegelingen en onderzoeksresultaten waarmee ook andere musea en culturele instellingen leren hoe ze een vergelijkbaar programma opzetten.
Marissa van der Valk
Onder de naam ‘Onvergetelijk’ geven de Nederlandse musea speciale rondleidingen waarin op een ontspannen en positieve manier kunst wordt bekeken en besproken. “De focus ligt op het positieve en niet op de ziekte,” vertelt Anouk Heesbeen, projectcoördinator van het programma bij het Stedelijk Museum Amsterdam en het Van Abbemuseum in Eindhoven. “Iets niet meer kunnen is negatief, maar kunst kijken kan iedereen en is dus positief.”
Zo’n rondleiding is niet alleen een leuke activiteit om er eens even uit te zijn. Mensen met dementie zijn gebaat bij activiteiten. Het liefst in een inspirerende en veilige omgeving (zoals een museum) waarbij hun aandoening geen issue is.
Voor iedereen
“Wij vinden dat een museum voor iedereen toegankelijk zou moeten zijn. Dus ook deze doelgroep moet zich er thuis voelen,” licht Heesbeen toe. “Dat kan zitten in hoe je met bepaalde kwetsbare groepen omgaat, hoe je fysieke bereikbaarheid is (drempels, liften voor rolstoelen, audiovoorzieningen) maar vooral ook in je educatieve programmering.”
Het Stedelijk Museum Amsterdam en Van Abbemuseum in Eindhoven hebben het Onvergetelijk-programma opgezet in 2013, geïnspireerd door Meet Me at MoMa van het Museum of Modern Art in New York. Het aanbod was in beide Nederlandse musea zeer succesvol.
Met financiële steun van het Gieskes Strijbis-fonds werd er een implementatie- en trainingsprogramma ontwikkeld waarmee ook tien andere Nederlandse musea een Onvergetelijk-programma konden opzetten (zie kader).
Nederlandse musea die het Onvergetelijk-programma aanbieden: |
|---|
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam |
Wetenschappelijk onderzoek
Door middel van de Enquiry based learning methode (waarbij vooral veel vragen gesteld worden door de rondleider) worden gedachten en gevoelens van bezoekers geprikkeld. Maar soms wordt er ook gewerkt met muziek (bijvoorbeeld een Boogie Woogie nummer bij het schilderij van Mondriaan) of geur. Het geeft mensen met dementie de mogelijkheid zich te uiten en een dialoog aan te gaan met de omgeving. Dat heeft positieve effecten op mensen met dementie zelf, maar ook op de relatie tussen de persoon met dementie en de mantelzorger. Daarnaast is een rondleiding een mooie manier om met lotgenoten in contact te komen.
Het landelijke uitbreidingsproject werd begeleid, beschreven en geëvalueerd door middel van uitvoerig wetenschappelijk onderzoek van het VU medisch centrum (VUmc), afdeling psychiatrie, dat de implementatie en impact van het Onvergetelijk-programma onderzocht.
De onderzoeksresultaten van het VUmc bevestigen het belang van betekenisvolle activiteiten als Onvergetelijk voor de kwaliteit van leven van mensen met dementie en hun naasten. Daarnaast blijkt het programma bij te dragen aan het begrip rondom dementie, en daarmee aan de dementievriendelijke samenleving.
Zicht op verstopte emoties
Over het algemeen worden de Onvergetelijk-rondleidingen en –workshops zeer positief beoordeeld door de deelnemers; het gemiddelde rapportcijfer is een 8 en een overgrote meerderheid (91%) wil graag nog een keer aan het programma mee doen. Bovendien verlaten de deelnemers het museum met een betere stemming; op een vijfpuntsschaal verandert de stemming gemiddeld van een 4 naar een 5. Vooral de sociale interactie tijdens Onvergetelijk wordt door de deelnemers gewaardeerd, evenals de betrokkenheid en vriendelijkheid van de rondleiders en vrijwilligers die het programma uitvoeren. Mantelzorgers blijken ook van de reacties van hun naasten met dementie te genieten, bijvoorbeeld van hun enthousiasme, spontaniteit en hun interactie met de andere deelnemers. Een deel van de mantelzorgers (40%) kreeg tijdens het programma een ander soort contact met hun naaste: ‘Door over de kunstwerken te praten, kregen wij zicht op de emoties van mijn moeder. Dat lukt in het dagelijks leven minder goed.’
Ook op de betrokken museummedewerkers heeft het programma effect gehad. De getrainde rondleiders en vrijwilligers hadden een paar maanden na de start van het programma een positiever beeld over mensen met dementie. Ze hadden meer kennis over dementie, zagen mensen met dementie meer als individu en bleken optimistischer over de mogelijkheden en toekomst van mensen met dementie. Zelfs bij museummedewerkers die niet aan de training deelnamen maar alleen van de komst van het programma op de hoogte werden gebracht, bleek de kijk op dementie positiever, zij het in mindere mate dan bij de getrainde medewerkers.
Tips voor de omgang met mensen met dementie: |
|---|
Straal enthousiasme en vriendelijkheid uit. Zorg voor een open lichaamshouding en glimlach veel.
Stel je open voor de ander, wees oprecht nieuwsgierig en onderzoek op welke manier je het best contact kunt maken, zowel verbaal als non-verbaal. Maak oogcontact en spreek mensen zo veel mogelijk aan bij hun naam.
Geef duidelijke en bruikbare aanwijzingen die iedereen in de groep kan opvolgen. Neem mensen stap voor stap mee in een uit te voeren taak.
Maak korte, duidelijke zinnen en gebruik normale woorden. Laat iedere zin slechts één boodschap bevatten. Let bovendien goed op de toon waarop je iets zegt; voorkom betuttelende stemverhogingen.
Zorg voor één prikkel tegelijk: bekijk één object, geef één opdracht, stel één vraag.
Luister goed naar wat iemand zegt, maar let ook op iemands non-verbale communicatie.
Deel complimenten uit. Benadruk niet wat juist niet meer lukt, bijvoorbeeld door mensen steeds te corrigeren of tegen te spreken.
Durf stiltes te laten vallen. Geef iemand de tijd en ruimte om op zijn of haar manier te reageren; met woorden, blikken, geluiden of gebaren.
Ieder antwoord, iedere bijdrage, is waardevol. Als iemand geïrriteerd, boos of ongeduldig is, laat dan het doel dat je voor ogen had los en focus op wat diegene voelt. Accepteer altijd iemands belevingswereld, ook al komt deze niet overeen met die van jou.
Humor is een basisingrediënt voor het communiceren met iemand met dementie. Zorg er wel voor dat je altijd mét, en niet óm iemand met dementie lacht.
|
Onvergetelijk leermateriaal
Voor musea en andere culturele instellingen die niet aan het landelijke uitbreidingsproject konden deelnemen, verschijnt op 21 september 2017 (Wereld Alzheimer Dag) een publicatie met praktische tips, bespiegelingen en onderzoeksresultaten. Hiermee kunnen zij op eigen gelegenheid een vergelijkbaar programma opzetten. De publicatie bevat uitgebreide informatie over de doelgroep en het inzetten van de Onvergetelijk-methode. De publicatie richt zich allereerst op culturele instellingen, maar kan ook gebruikt worden door zorginstellingen voor mensen met dementie, die kunst en cultuur willen implementeren in hun activiteitenaanbod.
Voor mensen met dementie en hun dierbaren organiseren alle Onvergetelijk musea in de week van Wereld Alzheimer Dag gratis Onvergetelijk-rondleidingen.
www.onvergetelijkmuseum.nl (vanaf 21 september beschikbaar)
Foto: Stedelijk Museum, Tomek Dersu Aaron
