Tineke Leijten (60) is taalambassadeur voor Stichting ABC: ze werft mensen die nog niet goed kunnen lezen, schrijven, rekenen of nog niet digivaardig zijn. Dit doet Tineke vanuit haar ervaringswijsheid: zelf was ze 42 jaar lang laaggeletterd. Kunnen lezen en schrijven veranderde haar leven ingrijpend. Een van de mensen die Tineke voor taalles heeft geworven is Ahmed (47). Sharon Koks-den Outer sprak met Tineke, Ahmed en Ria (Stichting ABC) aan de digitale koffietafel.

‘Ik ontmoet mijzelf in de ander’, schrijf ik op als ik terugdenk aan dit proces. Het begon al bij het werven van mensen voor dit interview. Stichting ABC gaf me terug dat het misschien wel handig is als ik een filmpje zou opnemen om mensen te werven. Daar had ik niet aan gedacht! In deze talige wereld is het bijna vanzelfsprekend dat je mensen schriftelijk benadert, waardoor we een grote groep mensen uitsluiten. Ook digivaardigheid is niet vanzelfsprekend: als ik eenmaal een taalambassadeur en een ‘geworvene’ gevonden heb wil ik hen een Teams-link sturen (in coronatijd is dit gewoon, toch?). ‘Tineke is niet zo handig met computers’, houdt Ria mij opnieuw een pijnlijke spiegel voor, ‘maar ik nodig ze bij mij thuis uit en dan maak ik met jou verbinding.’

Foto van Tineke Leijten

De pijn van herkenning

‘Ik dacht altijd dat ik een dom mens was’, vertelt Tineke, ‘en dat denken ze allemaal!’ Tineke heeft vroeger heel wat meegemaakt: gepest op school en andere nare ervaringen thuis. ‘Als kind zat ik altijd bij de boom, dat was mijn vriend’, vertelt ze. ‘Ik speelde niet met andere kinderen. Ik was moe, zo moe. Ik moest alles onthouden, aangezien ik het niet terug kon lezen!’ Ria vindt dit fascinerend: ‘Het is een andere intelligentie ontwikkelen, maar daarvan raakt je hoofd natuurlijk ontzettend vol.’ ‘De meeste mensen die ik nu als taalambassadeur tegenkom herkennen delen van mijn verhaal’, merkt Tineke op. ‘Het is de pijn van herkenning die verbindt.’ Deze levensverhalen vertelt ze als ervaringswerker open en eerlijk aan de koffietafel bij de lokale kringloop of ergens anders waar ze laaggeletterden tegenkomt.

Geheim

Ria vraagt Tineke te vertellen hoe ze zelf haar laaggeletterdheid al die jaren heeft verborgen uit schuld- en schaamtegevoelens. ‘Ik heb bij een wasserij gewerkt’, vertelt Tineke, ’en in die 33 jaar heeft de directeur nooit doorgehad dat ik niet kon lezen en schrijven. Ik was ook niet de enige. Wij laaggeletterden zorgden altijd dat er iemand met ons in de ploeg mee zou werken om de administratie en dergelijke te kunnen verzorgen. We wisselden van rooster en namen desnoods vrije dagen op.’ Een groot voordeel van echt handvaardig zijn is dat Tineke vaak precies kon aangeven waar het probleem zat wanneer iets kapot ging, aangezien ze nieuwe apparaten altijd ‘van top tot teen’ bestudeerde.

De ommekeer

Toen zij 42 was raakte Tineke in de WW en de klantmanager van het UWV verwachtte dat zij sollicitatiebrieven ging schrijven. ‘Kan ik eerlijk tegen je zijn?’, vroeg de man haar op een gegeven moment. ‘Kan jij eigenlijk wel lezen en schrijven?’ Tineke kromp ineen, maar gedroeg zich stoer. Als reactie pakte ze haar jas en zei ‘Toedeloe!’ De klantmanager riep haar na: ‘Over drie dagen bel ik je op om te vragen of je naar school wilt voor taallessen!’ Gepikeerd vertelde ze het verhaal thuis aan haar echtgenoot: ‘Ik ga toch niet nu nog naar school toe!? Ik ben 42 jaar oud! Jij kan mij toch gewoon helpen, zoals je altijd hebt gedaan?’ Haar echtgenoot vond het juist de kans van haar leven. Toen de klantmanager opbelde, zei Tineke: ‘Ik ga naar school.’ ‘Top’, was zijn reactie.

‘Mijn wereld was klein’

Tineke ging vijf jaar lang taallessen volgen: ‘Ondanks mijn werk in de wasserij leefde ik jarenlang in mijn eigen wereld. Ik dacht dat ik niet van mensen hield. Jarenlang volgde ik geen nieuws, niks. Mijn wereld was heel klein geworden! Toen ik naar school ging, ontdekte ik dat er meer op aarde was dan ik dacht.’ Tineke begon van haar medemensen te houden: ze hoefde immers niet langer een masker op te houden en zichzelf te verbergen. De continue stress van het overleven viel weg en ze kon weer gaan leven. ‘Ik ben er beetje bij beetje sterker uitgekomen. Mijn zelfvertrouwen en vertrouwen in de ander kwam weer terug!’ vertelt ze enthousiast.

Trucjes en smoesjes

‘Hoe herken je het bij anderen?’, vraag ik Tineke. Ze haalt haar schouders op: ‘Ik weet het gewoon. Ik merk het aan het spreken en de houding van mensen. En ik houd in de gaten of ze vermijden om dingen op te schrijven. Ik herken alle trucjes en smoesjes uit eigen ervaring.’ Zodra Tineke een vermoeden heeft dat iemand laaggeletterd is, wacht ze op het juiste moment om diegene vanuit ervaringskennis een spiegel voor te houden: ‘Ik vraag het ze op de man af en vertel erbij dat ik dit herken. Meestal zijn mensen dan opgelucht en vertellen zij hun hele levensverhaal.’ Tineke benadrukt dat ze deze levensverhalen wel altijd voor zich houdt, zodat zij het vertrouwen van de ander niet beschadigt.

Lees of luister ook

• Luister ook de gesproken versie van het geschreven artikel
• Het verhaal van Ahmed
• Tineke speelde mee in ‘Heldere taal’, een voorstelling gemaakt over laaggeletterdheid, gespeeld door en voor laaggeletterden en medewerkers Nivo Noord. Bekijk het promotiefilmpje op YouTube: Heldere taal