Lousada – małe laboratorium sieciowania

To znowu My – czyli zespół Fundacja Alternatywnych Inicjatyw Edukacyjnych (FAIE) z Bielska-Białej. Tym razem chcemy podzielić się z odbiorcami treści Platformy Epale, kilkoma informacjami i uwagami z naszej ostatniej (trzeciej) mobilności do Portugalii w ramach realizacji projektu: „Culture Factor. Działania kreatywne jako wsparcie dla uczenia się przez całe życie”, którego celem jest poznanie i wymiana rozwiązań, modeli i form wspierania i organizowania procesu uczenia się przez całe życie osób dorosłych w ramach edukacji nieformalnej.

Projekt jest ukierunkowany na poznanie ww. elementów w związku z wdrażaniem/ wykorzystywaniem elementów kulturalnych w procesie edukacyjnym jako czynnika służącego wzmocnieniu poziomu integracji oraz ułatwienia przekazu treści edukacyjnych oraz wprowadzaniu elementów ułatwiających przyswajanie wiedzy przez osoby dorosłe w trakcie ich uczenia się. Mobilność została dofinansowana przez Program Operacyjny Wiedza Edukacja Rozwój w ramach projektu Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji: „Ponadnarodowa mobilność kadry niezawodowej edukacji dorosłych”.

Nasz pobyt upłynął pod znakiem 3 zagadnień: sieciowania, współpracy międzynarodowej oraz lokalnego dziedzictwa jako czynnika łączącego pokolenia i ułatwiającego zaangażowanie się każdej chętnej do tego osobie w ramach swoich możliwości.

Gospodarzami w trakcie naszej mobilności była organizacja Rightchallenge - Associação, która rozpoczęła działalność w 2016 r., ale osoby ją tworzące oraz z nią współpracujące mogą pochwalić się wieloletnią praktyką z dziedziny zarządzania, współpracy z lokalnym samorządem, przedsiębiorczości i sektora edukacji. Od początku swojej działalności nastawiona jest ona na rozwijanie współpracy międzynarodowej w sektorze edukacji osób dorosłych jako czynnika, mającego pozwolić aktywnie promować nowe możliwości, szanse, ale także zasoby lokalne w procesie edukowania. Przykładem mogą być inicjatywy aktywizujące lokalnych twórców do edukowania innych podczas warsztatów, czy sprzedaż takiego „małego” rękodzieła jako czynnika wzmacniania wiedzy i kwalifikacji oraz umiejętności ekonomicznych mieszkańców. Podczas spotkań z osobami zaangażowanymi w działalność Stowarzyszenia rozmawialiśmy o sposobach „odkrywania” i analizowania regionalnych, i lokalnych potrzeb społecznych, i edukacyjnych oraz sposobach odpowiadania na nie w postaci tzw. interwencji społecznych. Działania takie mają najczęściej potencjał, jeśli są oparte o lokalne zasoby kulturalne, do „przekucia” ich w projekty międzynarodowe w celu dzielenia się doświadczeniami we wspólnym projektowaniu rozwiązań edukacyjnych. 

W kontekście prowadzonych rozmów, wypada zachęcić polskie podmioty do współpracy z podmiotami z Portugalii, ponieważ okazuje się że wiele problemów i zagadnień jest wspólnych, często prawie identycznych, gdy chodzi o sektor edukacji osób dorosłych oraz budowanie przestrzeni do zachęcania/ uaktywniania podmiotów do tego, aby chciały zacząć działać międzynarodowo. Tym bardziej, że po kryzysie ekonomicznym, od 2016 r. wzrasta zainteresowanie Portugalią, jej zasobami kulturalnymi i tym samym potencjałem, jaki można wykorzystać m.in. poprzez tzw. turystykę kulturalną jako czynnika również wpływającego na proces edukacji dorosłych na różnego typu warsztatach potrzebnych lokalnym podmiotom, mieszkańcom. Zwłaszcza, że edukacja jest traktowana jako element praw obywatelskich. Wiedza i proces edukacji, który jest z nią nierozerwalnie związany, jest postrzegany jako element „budowania aktywnego, świadomego obywatela poprzez uczenie się przez całe życie.”

Przechodząc do naszego pobytu w Portugalii, a ściśle biorąc w Lousadzie, można uznać tę miejscowość za swoiste laboratorium działań sieciujących i współpracy opartej w dużej mierze na lokalnych zasobach kulturalnych i historycznych poprzez wykorzystanie których dochodzi do włączania osób dorosłych w aktywność o charakterze edukacyjnym. W tym miejscu należy podkreślić, że wszystkie osoby które spotkaliśmy , podkreślały iż dzisiaj należy postrzegać proces edukacyjny po pierwsze - multidyscyplinarnie, a po drugie - międzypokoleniowo. Ten drugi czynnik jest bardzo istotny (odsetek osób dorosłych uczestniczących w procesie uczenia się przez całe życie to w Portugalii ok.10%), bowiem przyzwyczajenie ludzi do potrzeby edukacji w ciągu całego ich życia, powinno być kształtowane już od początku funkcjonowania jednostki w życiu społecznym, edukacyjnym i kulturalnym.

Dlatego przedstawiciele władz samorządowych stawiają na wykorzystanie zasobów historycznych w postaci dziedzictwa archeologicznego do aktywizowania osób dorosłych w proces edukacyjny, np. jako wolontariuszy w trakcie zbierania danych historycznych, materiałów o lokalnym dziedzictwie i edukowania osób młodych. Duży nacisk stawiany jest na bezpośredni kontakt osób edukowanych z daną dziedziną, materią; edukowanie przez doświadczanie ma pierwszeństwo jako metoda skuteczniejsza i lepiej utrwalająca zdobywaną wiedzę; cyt.: „to ma zostać w głowie na stare lata”. Bardzo ważnym elementem procesu edukacyjnego jest włączanie w te działania wszystkich mieszkańców wedle ich możliwości, tak aby ukształtować poczucie tożsamości i nauczyć współdziałania. Władze Lousady bardzo dbają o poziom współpracy pomiędzy wszystkimi jednostkami, które w jakikolwiek sposób świadczą działania edukacyjno-kulturalne dla mieszkańców. Właśnie o takich przykładach kilka słów poniżej.

Pierwszym przykładem może być Rota de Romanico do Vale do Sousa jako wspólna inicjatywa powołana przez 5 gmin z rejonu Doliny rzeki Sousa.  Powołały one stowarzyszenie, które zarządza wspólnie Centrum Szlaku Romańskiego. Miejsce to stało się nowym miejscem prowadzenia działań o charakterze edukacyjno-kreatywnym. Centrum dysponuje bazą edukacyjną, gdzie organizowane są m.in. warsztaty dla osób dorosłych oraz ekspozycją multimedialną, poświęconą historii i zasobom archeologicznym, która stanowi ście żkę edukacyjną. 

Przy tej okazji warto wspomnieć o innej inicjatywie, jaką jest Festiwal historyczny, łączący różnego typu warsztaty, konkursy, zajęcia edukacyjne, wystawy, wspólne inicjatywy w postaci np. przygotowywania pokazów przez lokalne grupy tworzone przez osoby dorosłe w ramach swoich zainteresowań. Festiwal wykorzystuje lokalne zasoby infrastrukturalne, edukacyjne, historyczne i ekonomiczne (udział mikroprzedsiębiorców z całego rejonu Lousady). W tą inicjatywę włączane są aktywnie m.in. miejscowe placówki edukacyjne: teatry amatorskie, zespoły folklorystyczne, lokalni rzemieślnicy, młodzi dorośli jako wolontariusze.

Na marginesie nasuwa się spostrzeżenie, że jednymi z najskuteczniejszych form angażowania w proces edukacji jest tworzenie otwartych inicjatyw. Przykładem, o którym również zdobyliśmy wiedzę w 2017 r. podczas mobilności we Włoszech był festiwal edukacyjny w Jesi. Trzeba w tym miejscu również podkreślić ważną kwestię, jaką jest fakt że dla człowieka równie istotne, jak zdobywana wiedza, jest jego środowisko kulturowe, w którym żyje, co podkreślano podczas konferencji, w której uczestniczyliśmy w maju 2019 r. w Wiedniu podczas naszej drugiej mobilności w ramach niniejszego projektu.

Mieliśmy również okazję zapoznać się z działaniami konserwatorium prowadzonego przez Associacao de Cultura Musical de Lousada, które działa od 1975 r. Stowarzyszenie umożliwia działania w swoich ramach zarówno szkoły muzycznej, orkiestry, chóru (wygrywającego liczne konkursy europejskie) i kilku grup muzycznych, wszystkich otwartych dla osób dorosłych, chcących się rozwijać. Co ciekawe, istnieje chór tworzony przez rodziców i dziadków, uczniów, którzy uczęszczają do szkoły. Współpraca międzypokoleniowa, jaką wdraża Stowarzyszenie, ma swoją kontynuację w niedawno rozpoczętej współpracy z domem seniora, gdzie organizowane są zajęcia muzyczne.

Bardzo prężną inicjatywą jest Biblioteka w Lousadzie, która jest częścią sieci bibliotek, a powstała w historycznym budynku szkoły podzielonej kiedyś na 3 segmenty: dla chłopców, dla dziewcząt i dom nauczycieli. Biblioteka w Lousadzie prowadzi ciekawą inicjatywę, jaką jest zamawianie u poczytnych autorów książek, które w swojej treści „przemycają” wiedzę o lokalnej historii, miejscach, tradycjach, postaciach, np. dla osób dorosłych zamówiono fabułę typu „future fiction”. Biblioteka rocznie przyciąga ok. 18 tys. osób, w tym dorosłych dla których realizuje różnego typu warsztaty w odpowiedzi na zgłaszane potrzeby, tworzy materiały pisane w języku Braille’a, umożliwia rozwijanie zainteresowań malarskich, czy fotograficznych. Obecnie trwają prace nad powołaniem muzeum prasy, a w jego ramach kolejnej ścieżki edukacyjnej.

Jeszcze jednym przykładem jest Teatro Jangada – grupa teatralna działająca od 20 lat. Jej zadaniem jest, m.in. dzięki wsparciu samorządu, budowanie oferty kulturalnej dla wszystkich lokalnych grup mieszkańców. Teatr organizuje festiwal teatralny oraz letni obóz teatralny jako inicjatywę edukacyjną. Organizują również wydarzenia o charakterze typu „street art”, gdzie w tym roku wzięło udział 70 osób dorosłych, w tym liczna grupa amatorów.

Podsumowując, należy zauważyć, że  Lousada jest miejscem naturalnie dziejącego się procesu sieciowania działań edukacyjno-kulturalnych i podejmowania współpracy międzynarodowej. Wszystko dzięki dużej otwartości lokalnego samorządu. Także sami Portugalczycy to ludzie otwarci i pomocni.

Na koniec, jak zawsze kilka praktycznych uwag. Po pierwsze, niezależnie od miejsca pobytu, polecamy wybranie się nad Ocean Atlantycki – to bardzo ciekawe doświadczenie, gdy pomyśli się, że dotarło się do „krańca Europy”. Po drugie, jeśli wybieracie się tzw. PKS-em zawsze dobrze sprawdźcie, z którego dworca lub przystanku odjeżdża i nie zapomnijcie zamachać, jeśli nie jest to pierwszy przystanek; niestety istnieje pewien chaos informacyjny w tym zakresie zależnie od źródeł informacji. Po trzecie, jeśli chodzi o koszty utrzymania, są one zbliżone w obecnej chwili do polskich.

Autorzy: Jerzy Kraus, Agnieszka Dadak

Zobacz także:

Edukacja i Kultura – „wespół w zespół”

Integracja przez kulturę

Budowa sieci współpracy – nowe narzędzie dla menadżera projektów międzynarodowych