Paysage linguistique - possibilités et limites de l'apprentissage des adultes

Chciałabym bardzo podziękować za komentarze, które są niezwykle cenne, gdyż wskazują na dwa bardzo ważne odcienie kształcenia językowego (autentyczność i motywację).

Grupa seniorów jest mi szczególnie droga, dlatego pozwolę sobie jeszcze dodać kilka słów do toczącej się dyskusji.

Pejzaż językowy, jak już wspomniałam pozwala na autentyczność w warunkach klasowych, dając jednocześnie świadomość praktycznego wymiaru nauczania, ponieważ mamy do czynienia z autentycznymi materiałami. Grupa seniorów to pod względem kształcenia językowego grupa niezwykle wdzięczna, chcąca się uczyć, ale i wymagająca, gdyż bardzo dobrze wie czego oczekuje od zajęć. Pozwolę sobie w tym miejscu podpiąć link do artykułu, w którym spróbowałam dokonać charakterystyki seniorów w kontekście nauczania językowego: http://www.ls.uw.edu.pl/documents/7276721/11195587/LS3_2010_art_KIC-DRGAS.pdf.

Jak się okazuje z moich badań nad stale rosnącą grupą seniorów pragnących uczyć się języków obcych, uczenie się języków jest jak najbardziej możliwe w każdym wieku. Każdy wiek ma swoje zalety. W przypadku seniorów jest nimi bagaż życiowego doświadczenia i często wcześniejsze już kontakty z językami obcymi, które skutkują wykształceniem określonych technik i strategii uczenia się. W tym miejscu chciałabym podkreślić, że grupa seniorów jest niezwykle silnie zmotywowana, co wynika często z różnych przesłanek (chęć podróżowania, realizacja marzeń, pomoc wnukom w lekcjach!).

Podsumowując, dziękuję jeszcze raz za te różne spojrzenia na temat kształcenia, które z pewnością wzbogaciły i uzupełniły temat.

Odnosząc się do interesującego artykułu Pani dr Joanny Kic - Drgas, zauważyć należy, że nauka języka obcego u osób dorosłych, a zwłaszcza u seniorów, stanowi obecnie dość duże wyzwanie dla nauczycieli, jak i dla tej grupy społecznej. Wymaga to szczególnie od tych osób determinacji, silnej woli, motywacji, jak i z pewnością dużej dozy samodyscypliny, decydującej o skuteczności opanowania danego języka zarówno w mowie, jak i w piśmie. Stosowane dzisiaj w tym kształceniu różnorodne formy nauki, duży wybór szkół językowych, także kursów multimedialnych czy materiałów dydaktycznych sprawiają, że dostęp do tej nauki staje się coraz łatwiejszy. Podkreślić jednak należy, że, jak dotąd, nie zmieniają się czynniki sukcesu w tej dziedzinie, a mianowicie, niezwykle istotne jest zaangażowanie uczniów – seniorów oraz dobrze przygotowany nauczyciel, potrafiący zainteresować przedmiotem i skoncentrować na nauce poprzez właściwy, wieloaspektowy dobór metod kształcenia. Przyczyni się to znacznie do pozytywnej mobilizacji uczniów - seniorów, jak i do wzmocnienia przekonania, że jest szansa na wzbogacenie własnych kompetencji zawodowych i społecznych wbrew panującym stereotypom – np. im jesteś starszy tym więcej problemów masz z nauką języków obcych.¹ Wyrządza to szkodę osobom starszym, które wierzą w tego typu rzeczy i nie podejmują prób rozruszania swojego mózgu, a tym samym nie chcą zapobiec chorobom, powiązanym np. z utratą pamięci. Koncepcja pejzażu językowego wpisuje się w zakres metod opierających się na metodzie aktywizującej, stymulującej ośrodki wykorzystujące wszystkie rodzaje pamięci, a przede wszystkim opanowanie języka na poziomie komunikatywnym i praktycznym. Przeszkodą nauki języków obcych dla seniorów są przede wszystkim wątpliwości w stosunku do własnych możliwości. Jednakże badania wielu organizacji pokazują, że zdolność do komunikowania się w obcym języku może być łatwiejsza i szybsza do osiągnięcia dla dorosłych niż dla dzieci. Podkreślić należy, że osoby dojrzałe dysponują ważną umiejętnością: wypracowanymi przez lata metodami uczenia się. W związku z tym wykorzystują najczęściej posiadane doświadczenie i rozwijają umiejętności z nauki języka obcego. Niezmiernie pomocne są w tym wypadku motywacje, a także, jak powiedziano wcześniej,  wsparcie wykwalifikowanych dydaktyków. Okazuje się, że skuteczne kursy z języka obcego dla dojrzałych to te, które wykorzystują materiały, dostarczające zrozumiały przekaz i obejmujące aspekty kultury danego kraju oraz niewerbalne posługiwanie się językiem. Ważne w tym przypadku jest także, aby panowała atmosfera wsparcia i zaufania oraz swoboda w wyrażaniu opinii podczas zajęć pomiędzy uczestnikami i prowadzącym. Nauczanie więc osób starszych powinno stanowić przyjemne doświadczenie. Ich samodzielnie wypracowany sposób uczenia się, doświadczenie życiowe i silna motywacja tworzy wręcz przewagę nad młodszymi uczniami. Profesor Norbert Morciniec uważa, że w nauce języka obcego często chodzi nie tylko o zdobywanie wiedzy, lecz o zdobycie sprawności², mianowicie sprawności rozumienia ze słuchu, mówienia, rozumienia języka pisanego i pisania. Można posiadać wiedzę o języku, znać jego gramatykę, a równocześnie nie być w stanie porozumieć się w tym języku. I odwrotnie: można swobodnie porozumiewać się w języku obcym, nie mając pojęcia o jego gramatyce. Do sukcesu potrzebny jest bowiem odpowiedni program nauczania. Opanowanie języka obcego w zadowalającym zakresie możliwe jest nawet w wieku starszym. Bardzo cenne będzie w tym wypadku ćwiczenie pamięci, co ma znaczenie dla jakości życia prywatnego starszego człowieka.  Zgodnie z przekazem profesora Norberta Morcińca pojemność pamięci uważana jest za jeden z ważniejszych czynników wpływających na proces uczenia się w ogóle, a więc również na proces uczenia się języka obcego. Z badań psychologów wynika, że pojemność pamięci wzrasta systematycznie w ciągu pierwszych dwóch dekad życia ludzkiego, ustala się na jednym poziomie w dekadzie trzeciej a zaczyna się zmniejszać w czwartej. Osiąga ona swój najwyższy poziom w wieku 16 – 20 lat. Sprawna pamięć, duża jej pojemność, jest w procesie uczenia się języka obcego czynnikiem sprzyjającym. Spadkowi pojemności pamięci można przeciwdziałać przez odpowiednie ćwiczenia.³ W dydaktyce języków obcych motywacja stanowi o chęci do pokonywania trudności podczas nauki języka. Uczeń może być motywowany przez sam przedmiot, którego się uczy i sposób jego realizacji, a więc, zdaniem pana profesora, ciekawy podręcznik, miła nauczycielka, urozmaicona lekcja, jak też poprzez korzyści płynących z opanowania języka  - wyjazd za granicę, awans w pracy. Silna i trwała motywacja do uczenia się jest cechą bardziej charakterystyczną raczej dla uczniów dorosłych niż dla dzieci. Sprawna pamięć jest czynnikiem sprzyjającym w uczeniu się języków. Zmniejszenie się sprawności pamięci zaczyna być obserwowane po 30 roku życia. Motywacja jest na ogół silniejsza u uczniów dorosłych niż u dzieci. Silna motywacja może skutecznie rywalizować z ujemnym wpływem interferencji języka ojczystego. Doświadczenie w uczeniu się języków obcych wpływa dodatnio na postępy w uczeniu się kolejnego języka. W aspekcie sygnalizowanych powyżej problemów, warto podkreślić, że koncepcja pejzażu językowego w pokaźnym stopniu ułatwi opanowanie języka obcego w ciekawy, a zarazem w aktywny sposób. Ważne jest w tym wszystkim, aby nauczyciele języka obcego pracujący z dorosłymi, chcieli czerpać z zasobów tej koncepcji i wykorzystywać ją w codziennej swojej pracy. Będzie to z pewnością odebrane z satysfakcją, zwłaszcza przez uczniów dorosłych.

Bibliografia

¹ http://anglofan.felberg.pl/?dzial=1&art=206, Edukacja językowa osób dorosłych, Karina Rusinek

²Nauka języka obcego a wiek ucznia – prof. Norbert Morciniec http://www.morciniec.eu/21,nauka_jezyka_obcego_a_wiek_ucznia

³O językowym obrazie świata, czyli czym różnią się języki, prof. Norbert Morciniec. http://www.morciniec.eu/22,o_jezykowym_obrazie_swiata_czyli_czym_roznia…

Ideałem jest połączenie dwóch rzeczywistości – tej wirtualnej i tej prawdziwej.

Gdy nauczającym jest native speaker, to "praktyczna edukacja" może być dwukierunkowa i bardziej skuteczna: nie tylko uczniowie są nauczani (najczęściej wirtualnie), ale trener poznaje język kraju, w którym przebywa korzystajac z doświadczenia swoich uczniów. Nauczanie jest wtedy bardziej empatyczne.

Wydaje się, że dobrym przykładem takiej współpracy może być nauka języków obcych prowadzona przez wolontariuszy z zagranicy w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Krakowie. Lista oczekujących seniorów na kolejne edycje jest bardzo długa :)