/nl/file/intercultural-learningIntercultural learning

Geschreven door David Mallows

David Mallows denkt na over de manier waarop intercultureel leren doeltreffender gemaakt kan worden zodat migranten gemakkelijker kunnen integreren in hun gastland en zodat de lokale gemeenschap meer inzicht krijgt in culturele diversiteit.

Kritisch bewustzijn is onontbeerlijk

Een in mei verschenen podcast van EPALE ging over intercultureel leren bij volwasseneneducatie. De context was migratie in Europa. Het is voor de vele volwassenen die uit andere Europese landen komen erg belangrijk om de cultuur van hun nieuwe gastland te leren begrijpen. Interculturele misverstanden worden vaak veroorzaakt door onwetendheid of verkeerde informatie en kunnen een negatieve invloed hebben op het zelfvertrouwen van de migranten. Als gevolg daarvan kan het moeilijker zijn om mee te draaien in hun nieuwe gemeenschap. Culturen kennen natuurlijk grenzen, die worden gebruikt om onderscheid te maken tussen leden en niet-leden van een groep. Misverstanden ontstaan als een persoon geïntegreerd is in de ene cultuur en dan in contact komt met een heel andere cultuur. Dat kan leiden tot wantrouwen, angst en daardoor tot vreemdelingenhaat. Het kan zijn dat leden van de gastcultuur bepaalde zaken uit de migrantencultuur als vreemd ervaren en dat kan ertoe leiden dat ze een stuk minder bereid zijn om met migranten om te gaan en ze te ondersteunen. In het ergste geval kan het leiden tot negatieve reacties en onwil om mensen uit andere culturen te accepteren, met als enige reden dat ze ‘anders’ zijn. In deze context moeten docenten in de volwasseneneducatie zich erop richten dat al hun leerlingen kritisch leren nadenken, zodat de volwassen bevolking in staat en bereid is om vraagtekens te zetten bij de heersende sociaaleconomische cultuur, te zien waar vreemdelingenhaat vandaan komt en die haat te verwerpen.

Oppervlakkige en interne cultuur

Welke rol kan de volwasseneneducatie hierbij spelen? We moeten eerst vaststellen wat we met ‘cultuur’ bedoelen. Het is heel normaal om op scholen de vele culturen van de leerlingen te ‘vieren’ met een vermelding op het mededelingenbord. Het gaat meestal om afbeeldingen en teksten met de vijf meest gebruikte feest-ingrediënten: lekker eten, mooie kleding, beroemde mensen, vrolijke festivals en gekleurde vlaggen. Maar wat zeggen die vijf ingrediënten echt over de cultuur van iemand, de cultuur van een gemeenschap? Wat zeggen kroketten en Johan Cruijff eigenlijk over de Nederlandse cultuur?

Deze vijf ingrediënten kunnen we zien als oppervlakkige cultuur – cultuur die zichtbaar is, die we kunnen zien, voelen en horen. Deze oppervlakkige cultuur kan tegenover de interne cultuur worden gesteld; interne cultuur heeft te maken met overtuigingen, waarden en normen, en denkwijzen. In tegenstelling tot oppervlakkige cultuur is interne cultuur vaak onbewust, met andere woorden, we realiseren ons niet dat onze meningen cultureel bepaald worden. Interne cultuur is ook vaak subjectief; we delen sommige aspecten met anderen uit onze ‘gemeenschap’, maar andere dingen ontwikkelen zich als reactie op onze lokale, persoonlijke ervaringen. Wat hierin belangrijk is voor ons is dat oppervlakkige cultuur expliciet wordt aangeleerd en onderhevig is aan frequente veranderingen, terwijl de interne cultuur impliciet aangeleerd is, grotendeels door middel van ervaringen, en erg moeilijk te veranderen is. In deze diepere cultuurvorm vinden we bijvoorbeeld de invloed van geloofsovertuigingen, sociale normen en waarden en hoe die in verschillende omstandigheden op verschillende manieren voorkomen, de manier waarop we naar jonge en oude mensen kijken, en een gezamenlijk historisch besef, ook wanneer de bronnen ervan twijfelachtig zijn. Deze cultuurelementen bepalen ons dagelijkse gedrag en spelen een rol bij veel van de sociale beslissingen die we nemen.

Wanneer wij dus aan volwassen migranten lesgeven en we ze iets willen leren over de cultuur van hun gastland, om het intercultureel leren te stimuleren, moeten we dat doen over de normen en waarden van onze cultuur, niet over de symbolen. In plaats van bespreken wat er op een bepaalde nationale feestdag gebeurt, moeten we ons bezighouden met onze sociale normen en waarden en de effecten ervan op de alledaagse communicatie, die de migranten ervaren. Als ze die niet kennen, kunnen het obstakels worden voor integratie en welzijn.

Laten zien, niet vertellen

We moeten ook niet vergeten dat iets tonen krachtiger is dan uitleggen. Als vertegenwoordigers van de gastcultuur moeten we ons eigen kritisch bewustzijn van de gastcultuur ontwikkelen om te kunnen verduidelijken welke aannames er schuilen achter veel van de dagelijkse situaties en interacties die migranten beleven. In de podcast van EPALE wijst mijn collega Markus Palmen er terecht op dat onze klaslokalen zelf een weergave zijn van onze cultuur en ons onderwijsconcept. Voor migranten die gewend zijn aan een formeel onderwijssysteem kan het concept van groepswerk, creatieve leermethodes of het minder hiërarchische klimaat in de klas, met intercollegiaal leren en intercollegiale toetsing, als een schok worden ervaren. Onze ideeën over onderwijs komen wellicht niet overeen met die van andere culturen en dat geldt ook voor veel andere dingen in het dagelijks leven.

Integratie is geen eenrichtingsverkeer

Het is in de discussie over intercultureel leren belangrijk dat we niet het standpunt innemen dat het erom gaat migranten iets te leren over ‘onze’ cultuur. Het gaat er bij integratie niet alleen om dat we migranten de instrumenten geven waarmee ze in de nieuwe samenleving kunnen slagen en zich kunnen aanpassen, het gaat er ook om dat we de obstakels uit de weg ruimen die hun ervan weerhouden dat ook daadwerkelijk te gaan doen. Soms betekent integratie dat migranten in de oude stijl assimileren; de migrant geeft zijn eigen cultuur op en maakt zich de taal, cultuur en praktijken van het gastland eigen. In andere gevallen wordt integratie gezien als een wederkerig proces waarin migranten en de gastsamenleving zich aan elkaar aanpassen. Als we integratie niet zien als eenrichtingsverkeer kan volwasseneneducatie een belangrijke rol spelen bij de ondersteuning van volwassenen in alle gemeenschappen, zodat ze meer begrip krijgen van hun eigen interne, verborgen cultuur en van de contrasten en mogelijke spanningen tussen die cultuur en andere culturen in de gemeenschap. Intercultureel leren kan uitstekend ondersteund worden met sociale interactie met leden van de gastgemeenschap, waarbij elementen van de interne cultuur worden verduidelijkt en besproken.

Om ervoor te zorgen dat volwasseneneducatie bijdraagt tot de ontwikkeling van een cultuurrijke, cultuurbewuste en harmonieuze samenleving moeten we proberen de gastgemeenschap te betrekken bij de onderwijsprogramma’s voor migranten. Bovendien moeten we een multiculturele aanpak nastreven waarin we de cultuur van de migranten én de gastgemeenschap accentueren en daarmee op waarde schatten.

David Mallows heeft als docent, docentenopleider, manager en onderzoeker al dertig jaar ervaring in volwasseneneducatie. Hij was vroeger directeur van de afdeling Onderzoek op het National Research and Development Centre for adult literacy and numeracy, onderdeel van het UCL Institute of Education in Londen, en op dit moment vertegenwoordigt hij als themacoördinator voor levensvaardigheden het European Basic Skills Network bij EPALE.